«برگرفته از نشریه آزاد آزربایجان، شماره دوم، مهر ۱۴۰۳»

مقدمه

یونسکو در ابتکاری سال 1999 روز دوم اسفند برابر با ۲۱ فوریه را روز زبان مادری نامید که فراخوانی برای به واکنش کشاندن مردم جهان در جلوگیری از نابودی زبان اقلیت‌ها، گویش‌های کوچک و منطقه‌ای بود. در حالی که حدود نیمی از شش هزار و ۷۰۰ زبانی که مردمان ساکن قاره‌های مختلف جهان از آن استفاده می‌کنند با خطر زوال و بازگشت‌ناپذیری یا مرگ خاموش روبرو می باشند.

زبان‌ بخش اصلی سرمایه فرهنگی، هویتی هر جامعه

با حاشیه رانده شدن زبان‌ها و گویش‌های محلی در واقع تاریخ هویتی، معنوی، ادبیات، موسیقی، سنت‌ها و فرهنگ مردم هم به فراموشی سپرده می‌شود. یکی از دلایل نامیده شدن این روز برای زبان مادری توسط یونسکو جلوگیری از غلبه یک زبان به زبان‌های اقلیت و از بین رفتن به مرور این زبان‌ها در طول زمان بود، که باعث حذف بخشی از حافظه فرهنگی آن منطقه در آن پهنه جغرافیایی می گردید. براساس اعلام این سازمان جهانی، حدود هفت هزار زبان در جهان به ثبت رسیده که تا یکصد سال آینده، نیمی از آن‌ها منقرض خواهند شد.

کشور ما به خاطر وجود زبان و گویش‌های بومی زیادی در بخش‌های جغرافیایی مختلف، از مناطق بسیار آسیب‌پذیر زبانی در جهان به شمار می‌رود. طبق اعلام اطلس زبان‌های جهان، بیش از ۲۰ زبان در ایران در معرض نابودی و انقراض کامل هستند. یونسکو حدود ۲۵ زبان را در ایران در خطر نابودی اعلام کرده ‌است.

زبان‌های آشتیانی، بشاگردی، فارسیهود، جیدی، زبان گزی، زبان گورانی، خلجی، ترکی خراسانی، خوانساری، (گویش) کرشی، اچمی، مندائی، نطنزی، نائینی، سمنانی، سنایا، سیوندی، سوی، تالشی، تاتی، (گویش وفسی)، دری زرتشتی (گویش بهدینان)، لشان ددان و هولئولا، ازجمله زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در معرض خطر انقراض شناسایی شده‌اند.

مرگ زبانی، زمانی خواهد رخ داد که آن زبان گویش‌وران بومی خود را از دست دهد.

و ساده‌ترین اتفاقی که در مرگ زبانی اتفاق می‌افتد، بین گروه‌ها و نسل‌های است که گفتمانی وجود ندارد. در برخی موارد نوه‌ها دیگر نمی‌توانند با پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های خود ارتباطی برقرار کنند و داستان‌های آن‌ها را متوجه ‌شوند و حتی قادر به خواندن نوشته‌های آن زبان و فرهنگ نیستند،. این اتفاقات در بسیاری از مناطق ایران از جمله مناطق ترک نشین رخ داده که رو به رشد می باشد.

در واقع خطر نابودی زبان مادری در ایران جدی است و یکی از بحران های اساسی قومیت ها می باشد و باید نسبت به نجات و تقویت زبان مادری توسط مردم آن مناطق اقدام گردد. یادآوری اهمیت زبان مادری تنها برای حفاظت از آن فرهنگ و زبان نیست، بلکه یکی از دلایل آن، حفظ حقوق اولیه همه افرادی است که به آن زبان گفت وگو می‌کنند.

یکی از مسائل و مشکلات برای میلیون‌ها دانش‌آموز که به زبان غیر از زبان فارسی در خانه صحبت می‌کنند، هنگام رفتن به مدرسه در روز اول مهر است که با زبان غیر از زبان مادری صحبت می کنند و این یکی از چالش‌های بزرگ زندگی این دانش آموزان محسوب می‌شود.

در حالی که با برخی از این بچه ها در سنین بزرگسالی گفت‌وگو می کنید، آن‌ها از سال‌های اول و دوم ابتدایی خود به‌عنوان سال‌های تلخ زندگی شان که باعث شده اعتماد‌به‌نفس شان برای مدتی طولانی از بین برد، یاد می‌کنند.

استفاده از زبان مادری در سیستم آموزشی یکی از ارکان اصلی حقوق‌بشر و حتی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می باشد و هر دانش آموزی این حق را دارد که به زبان مادری خودش در مدرسه آموزش ببینید و تحصیل کند. از مزایای نقش آموزش به زبان مادری در مدارس، علاوه ‌بر تاثیر روحی و روانی، تاثیر بسزا بر توسعه کشور و هویت بخشی انسان های آن جامعه است.

متاسفانه یک سیستم آموزشی تک زبانه به بچه‌های شش- هفت ساله، هر روز این پیغام را می‌فرستد که زبانی که در خانه آن‌ها استفاده می‌شود، هیچ گونه ارزش آکادمیک و علمی ندارد. مدارس تک زبانه مدام در حال سرکوب کردن هویت آکادمیک و فرهنگی بچه‌ها بوده و بچه‌هایی که به زبان غیر از زبان مادری در مدارس آموزش می‌بینند، وارد یک بازی از پیش باخته می‌شوند.

نتیجه گیری

با جمع بندی و نتیجه گیری از این مقاله در آستانه شروع سال تحصیلی جدید در ایران و بررسی کوتاهی از نقش زبان مادری در هویت، تاریخ و فرهنگ قومیت ها و اقلیت ها، خطر از بین رفتن زبان های مادری قومیت ها در ایران با توجه به آمار ترک‌تحصیل در مناطقی که زبان‌شان غیر فارسی است غیرقابل مقایسه با مناطق فارس زبان می باشد.

عملا در سیستم‌های آموزشی تک زبانه، یک نوع شکنجه پنهان آکادمیک صورت می گیرد که بچه‌ها ناچارند زبان مادری خود را در مدارس کنار بگذارند و این یعنی آن ها ظرفیت ورود به مباحث آکادمیک را ندارند.

بخشی از آثار مخرب جلوگیری از آموزش زبان مادری در مدارس ایران متوجه هویت قومی، فرهنگی و اجتماعی دانش آموزان می باشد و هنگامی که زبان غالب به‌صورت اجباری در مناطق مختلف تدریس و تحمیل می‌شود، به اقوام و گروه‌های مختلف غیر از فرهنگ آن ها این پیام داده می‌شود که فرهنگ آن‌ها توانایی کار آکادمیک را ندارد.

متاسفانه سیستم‌های آموزشی تک زبانه مرکزمحور در حکومت های توتالیتر و دیکتاتور بنیادگرا ، به‌نوعی ابزار سرکوب فرهنگی، اجتماعی و هویتی قومیت ها بوده و به مرور زمان کم کم باعث از بین رفتن و نابودی زبان مادری می گردد، که درحال حاضر در کشور ایران، از قبل انقلاب شروع شده و تا الان ادامه دارد و روز به روز تشدیدتر شده و خطر نابودی زبان های مادری خیلی جدی است.

ائلیمیز ، وطنیمیز آذربایجان وار اولسون