آذوح: بعد از ایجاد رشته زبان کردی در دانشگاه کردستان در سال ۹۴، امسال امکان تحصیل در رشته زبان و ادبیات ترکی آذری فراهم شده است. به رغم استقبال در مناطق قومی از این امر، اجرایی شدن دستورالعمل دولت انتقادها را برانگیخت.
به گزارش دویچه وله فارسی، سازمان آموزش و سنجش اعلام کرده است در دفترچه آزمون سراسری ۹۵ داوطلبان می‌توانند در رشته زبان و ادبیات ترکی آذری در مقطع کارشناسی ثبت‌نام کنند. این رشته جدید با ردیف ٣١ در گروه آزمایشی علوم انسانی دفترچه آزمون سراسری گنجانده شده و ۴۰ متقاضی می‌پذیرد.
به گفته کارشناسان ایجاد رشته زبان و ادبیات ترکی آذری در دانشگاه تبریز مقدمه‌ای برای تدریس این زبان در مدارس آذربایجان خواهد بود. به گفته آنان در استان‌های ترک‌زبان برخی زیرساخت‌ها برای تدریس زبان ترکی آذری وجود دارند و حتی کتابهای تدوین شده توسط جمعی از نخبگان و فعالان فرهنگی مورد تائید مسئولان استانی قرار گرفته و معلمان مورد نیاز برای تدریس زبان ترکی در مدارس آمادگی لازم را دارند.
برخی مقامات محلی استان‌های ترک‌نشین و نمایندگان این مناطق اکنون علاوه بر دانشگاه، تدریس زبان و ادبیات ترکی آذری در مدارس را نیز طلب می‌کنند. در آستانه اول مهر و آغاز سال تحصیلی ۹۵ جمعی از نمایندگان مناطق ترک‌نشین با ارسال نامه‌ای به حسن روحانی خواستار اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی شدند. آنها از رئیس جمهور خواستند دستور چاپ کتاب تدریس زبان و ادبیات ترکی در مدارس را نیز صادر کند. اصل ۱۵ زمینه قانونی برای اجرایی شدن آموزش زبان‌های قومی در مدارس نواحی را فراهم کرده است.
تدریس زبان‌های مادری اول در دانشگاه و بعد در مدارس
محققین و فعالین فرهنگی در مناطق قومی ایران از اقدام دولت در صدور اجازه برای تحصل به کردی و ترکی در دانشگاه استقبال کرده‌اند. اما تدوین کتابهای آموزشی و محتوای مطالب درسی با انتقادهایی همراه بوده است.
روزنامه شرق در گفت‌وگو یا علی یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت‌ها یادآور میشود: «به محتوای دروس آموزش زبان‌های مادری که در دانشگاه‌ها ایجاد شده، انتقاداتی وارد شده است. برخی می‌گویند منابع سرفصل‌های دروسی که قرار است ارائه و تدریس شود، منابع داخلی نیست و ممکن است نویسندگان برخی از این منابع درسی مشکلاتی داشته باشند.» روزنامه شرق همچنین مطرح می‌کند که “برخی از سرفصل‌های دروس این رشته به برخی نویسندگان مثلا قرقیزستانی یا مغولی بازمی‌گردد”.
یونسی هم در پاسخ به پرسش شرق می‌گوید: «اگر چنین چیزی باشد و بر فرض صحت، این ایراد وارد است و وزارت علوم باید با بررسی کامل کارشناسی و بازنگری دوباره طرحی که در سال ٨٢ نوشته شده، آن را اصلاح کند و قطعا نباید از نمادهای ملت‌های دیگر برای تدوین این دروس استفاده شود.»
دستیار ویژه روحانی در امور اقوام و اقلیت‌ها در ادامه تاکید می‌کند: «وقتی بحث آموزش زبان مادری و ترکی آذری است، باید از نمادهای آذربایجان استفاده شود و خوشبختانه تاریخ مردم آذربایجان مشحون است از انواع نمادهای غرورآفرین که باید در سرفصل دروس رعایت شده باشد. یعنی مثال‌ها، نمادها، منابع و… باید ایرانی باشد. من با مسئولان وزارت علوم هم دراین‌باره صحبت کردم که باید کار را درست انجام داد.»
علی یونسی در ادامه تاکید می‌کند: «اگر بخواهیم چیزی به نام زبان ترکی آذری آموزش دهیم و در عمل از منابع ترکی قرقیزی استفاده شود، قطعا چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد.»
فشار مخالفان تدریس ترکی و کردی به دولت روحانی
سید حیدر بیات
اما کتابهای درسی چگونه تدوین شدند، استادان چه کسانی هستند و استقبال نخبگان آذربایجان از دستور دولت برای تحصیل در رشته زبان و ادبیات ترکی آذری چگونه بوده است؟ اینها پرسش‌هایی هستند که ما با آقای حیدر بیات، شاعر و پژوهشگر ادبیات کلاسیک ترکی که در تهران و قم کلاسیک‌های ترکی را به صورت غیر رسمی تدریس کرده است، مطرح کردیم.
بیات در ابتدای گفت‌وگوی خود با دویچه وله به “برخی جریان‌ها که عامدانه” با تدریس ترکی و کردی در دانشگاه‌ها مخالفت می‌کنند، اشاره می‌کند: «وقتی ما بخواهیم تاریخ ادبیات فارسی را شروع بکنیم. اولین نفر رودکی سمرقندی است. سمرقند شهری است که در حوزه جغرافیایی ایران امروز قرار ندارد. ولی وقتی به قومیت‌ها می‌رسند می‌گویند که شما باید شاعری را به عنوان ترک آذربایجان مطرح بکنید که در ایران امروز زندگی کرده باشد. اگر قرار است که ما فقط حوزه جغرافیایی ایران امروز را در نظر بگیریم پس بنابراین سنائی، رودکی، مولانا و خیلی از شاعران و دانشمندانی که ما امروزه ایرانی می‌دانیم باید حذف بشوند. در زبان فارسی چنین اتفاقی نمی‌افتد ما دهنوی، اقبال لاهوری و مولانای بلخی را داریم. ولی در رابطه با زبان ترکی می‌گویند که اینها ایرانی نیستند.»
بیات در ادامه به مشکلات اجرایی شدن تحصیل زبان مادری در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید “جریان‌هایی عامدانه شانتاژ رسانه‌ای درست می‌کنند” و حتی شخصی مثل آقای یونسی دستیار ویژه در امور اقوام و اقلیت‌ها را هم وادار به عقبنشینی می‌کنند. به گفته بیات مخالفین آموزش زبان مادری در کشور تلاش می‌کنند که یونسی و دولت روحانی را تحت فشار قرار دهند.
بیات در ادامه به نقش و قدرت عامل زبان هم اشاره می‌کند: «زبان کردی، ترکی و زبان‌های دیگر ایرانی وارد مناسبات قدرت شدند. در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری که گفتمان هویت‌طلبی که پشتوانه‌اش زبانها هستند قدرت می‌گیرد و نقش بازی می‌کند. رئیس جمهور دیگر نمی‌تواند وقتی وارد مناطق قومی میشود بدون تعامل با فعالان این اقوام کار زیادی پیش ببرد. بنابراین دولتمردان مجبورند که امتیازات حداقلی بدهند. نسل جدید سیاستمداران آذربایجانی هم دیگر مثل نسل قدیم عمل نمی‌کنند و به این نتیجه رسیدند که توسعه کامل کشور بدون توسعه زبانها و فرهنگ‌های قومی امکان‌پذیر نیست.»
به عقیده بیات به کمک ترک‌شناسان داخل کشور و حتی با آوردن ترک‌شناسان ایرانی که خارج از کشور هستند مثلا ترک‌شناسان آذربایجانی مقیم آلمان، استانبول و یا آذربایجان می‌توان در سطح دکتری زبان ترکی در ایران تحصیل کرد.
حیدر بیات در پایان صحبت‌های خود تاکید می‌کند: «تحصیل در رشته زبان و ادبیات ترکی آذری پاسخگوی پتانسلی که زبان، فرهنگ و تاریخ آذربایجان دارد نسیت، ولی ما همه اینها را مثبت تلقی می‌کنیم و امیدواریم که گسترش پیدا بکند. جدا از این مسئله ما به فعالیت‌های فرهنگی خود در ایران ادامه می‌دهیم و زبان و ادبیات ترکی الآن در ایران وضعیت قابل قبولی را دارد.»
دومین سال پذیرش دانشجوی زبان و ادبیات کردی
شاهد علوی، روزنامه‌نگار کرد و فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد علوم سیاسی از دانشگاه شهید بهشتی تهران هم می‌گوید تنها دانشگاهی که سال گذشته و امسال برای دومین سال دانشجوی زبان و ادبیات کردی دانشجو پذیرفته دانشگاه سنندج بوده است.
شاهد علوی
شاهد علوی
علوی ادامه می‌دهد: «سرفصل‌های این رشته بعد از چند سال با مدیریت دکتر بختیار سجادی، مدیر گروه زبان و ادبیات کردی تدوین شده است. چون زبان کردی در سطح دبستان، دبیرستان و دانشگاه و در سطح دکتری در اقلیم کردستان تدریس میشود کار آقای سجادی آسانتر بود. ایشان با توجه به تجربه و دانشی که دارند و زمینه مناسبی که بوجود آمده کتاب سرفصل‌های زبان کردی را تدوین کرده است. دانشگاه سنندج امسال برای سال دوم دانشجو پذیرفته است.»
به گفته این کارشناس دانشگاه سنندج سال قبل با ظرفیت تکمیل شروع به کار کرده و امسال هم “همه صندلی‌های رشته زبان و ادبیات کردی پر شده یعنی دانشجوی متقاضی این رشته موجود بوده و به اندازه‌ای که اعلام کردند پذیرش گرفته است.”
شاهد علوی در ادامه اشاره می‌کند که حق آموزش زبان مادری حق همه شهروندان ایرانی است. بنابراین ترکمن‌ها، بلوچ‌ها، عرب‌ها، کردها، ترک‌ها و دیگر زبان‌هایی که وجود دارند و متقاضی دارند باید کمک بشود به تدریج زبان آنها هم وارد سیستم آموزشی چند زبانه کشور شود.
