۷۶ سال قبل در ۱۲ شهریور ۱۳۲۴ در راستای مبارزه با نژاد پرستی رژیم پهلوی و احقاق حق تعیین سرنوشت آزربایجان جنوبی و تشکیل سیستم آزاد و دموکراتیک به رهبری سید جعفر پیشه وری، بیانیه ۱۲ ماده‌ای ۱۲ شهریور صادر گردید.  

این واقعه تاریخی همزمان با شکست فاشیسم در جهان بود و تورکهای آزربایجان با نشان دادن اراده و شجاعت ملی در این روند تغییرات جهانی، حقوق و خواسته های ملی خود را با این درخواست به رژیم تهران ارائه کردند. در این درخواست ۱۲ ماده ای، حقوق فرهنگی، هویت ملی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر اساس سیستم دموکراتیک مبتنی بر حاکمیت قانون مطرح شده بود.

رژیم تهران که با درخواستها موافق نبود با کارشکنی های مختلف پاسخ داد. با وجود این موانع، در عرض یک ماه اولین کنگره فرقه دمکرات آزربایجان در تبریز با شرکت ۲۴۷ نماینده برگزار شد و کنگره، اساسنامه و برنامه فعالیتهای فرقه دموکرات آزربایجان را تصویب کرد.

در این کنگره یک کمیته مرکزی ۴۱ نفره مشخص شد و سید جعفر پیشه وری به عنوان رئیس فرقه دموکرات آزربایجان انتخاب شد.

علیرغم تلاشهای فرقه دمکرات آزربایجان برای مذاکره با رژیم تهران به صورت متمدنانه برای برآورد کردن خواسته های سراسری تورکهای آزربایجان، این رژیم با یک سیاستی ارتجاعی و نژادپرستانه با ایده‌های دموکراتیک مخالفت کرد. با این وجود، بر اساس دستاوردهای انقلاب مشروطه در آزربایجان و بر اساس اصل حق تعیین سرنوشت آزاد و دموکراتیک ملتها، تصمیم گرفته شد تا حکومت ملی آزربایجان در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ تأسیس شود. این تصمیم تاریخی بار دیگر نشان داد که تورکهای آزربایجان طرفدار آزادی، صلح و اندیشه دموکراتیک هستند.

ما به عنوان سازمانهای آزربایجان جنوبی با گرامی داشت بیانیه تاریخی ۱۲ شهریور، اعلام می‌کنیم شعار «آزادی ، عدالت ، حکومت ملی» را که در تبریز به صدا در آمد هدف تاریخی ملت خود میدانیم. ما ملت خود را به وحدت در این مسیر مقدس فرا می خوانیم و بر اهمیت مبارزه دموکراتیک سازمان یافته بر اساس اصول دولت ملی تاکید می کنیم.

اتحادیه دموکراتیک ترکهای آزربایجان جنوبی (گادتب)

تشکیلات مقاومت ملی آزربایجان (دیرنیش)

جبهه آزادی (گاماج)

جنبش بیداری ملی آزربایجان جنوبی (گاموح)

جنبش دانشجویی آزربایجان (آذوح)

حزب استقلال آزربایجان جنوبی (گایپ)

حزب دموکراتیک آزربایجان جنوبی (گادپ)

حزب لیبرال دموکرات آزربایجان جنوبی (گالدپ)

حزب مرکزی آزربایجان (آ.م.پ)

Joint Statement of Organizations of South Azerbaijan Related to the 76th Anniversary of 3rd September Declaration

76 years ago, on 3rd September 1945 (12 Shahrivar 1324), in order to struggle against the racism of Pahlavi regime in Iran, self-determination right of South Azerbaijan and the formation of a free and democratic rule, 12-article declaration of 3rd September (12 Shahrivar) was issued in Tabriz, historical capital of Azerbaijan.

During the years of defeat of fascism in the world, Turks of South Azerbaijan, showing national will and courage, declared their national rights and demands to the Tehran regime with this declaration. The 12-article declaration was based on demand of the cultural, social, political and economic rights of South Azerbaijan, trough the rule of law.

The Tehran regime, which did not agree with the demands, responded with various provocations. In despite, the first congress of the Democratic Party of Azerbaijan was held in Tabriz with the participation of 247 representatives in one month, and the congress approved the statute and program of the Democratic Party of Azerbaijan. A 41-member Central Committee was elected for the party and Seyed Jafar Pishevari became the head of the Democratic Party of Azerbaijan.

Despite the efforts of the Democratic Party of Azerbaijan to negotiate with the Tehran regime in a civilized manner, the regime opposed due to its racist and reactionary character. Nevertheless, based on the achievements of the Constitutional Revolution in Azerbaijan (1905) and the principle of self-determination right of nations, it was decided to establish the National Government of Azerbaijan on 12th December 1945 (21 Azar 1324). This historical decision showed that South Azerbaijani Turks were in favor of freedom, peace and democratic rule.

We, as the organizations of South Azerbaijan, honor the 76th anniversary of the 3rd September Declaration and express that the slogan of "Freedom, Justice, National Government" which was uttered in Tabriz streets is our great goal and the base of demands of our nation.

We call on our nation for unity in this sacred path and we emphasize the importance of democratic struggle in an organized manner based on the principles of the national governance.

Azerbaijan Central Party of (ACP)

Azerbaijan National Resistance Organization (Diranish)

Azerbaijan Student Movement (AZOH)

Democratic Union of Turks of South Azerbaijan (GADTB)

Freedom Front (GAMAC)

South Azerbaijan Democratic Party (GADP)

South Azerbaijan Independence Party (GAIP)

South Azerbaijan Liberal Democratic Party (GALDP)

South Azerbaijan National Awakening Movement (GAMOH)

12 ŞƏHRİVƏR MÜRACİƏTNAMƏSİ İLƏ BAĞLI

GÜNEY AZƏRBAYCAN TƏŞKİLATLARININ BİRGƏ

BƏYANATI

76 il bundan öncə 1324-cü il şəhrivər ayının 12-də (3 sentyabr 1945) fars irqçiliyi əsasında hökm sürən Pəhləvi diktartorluğuna qarşı Güney Azərbaycanda millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə əsasında azad və demokratik siyasi sistemin yaradılması üçün təşkilatlanma məqsədilə Seyyid Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi altında azadlıqsevər ziyalı qüvvələr tərəfindən 12 maddədən ibarət müraciətnamə açıqlandı.

Bu tarixi hadisələr dünyada faşizmin məğlub olduğu dövrə təsadüf edirdi və Azərbaycan türkləri bu qlobal dəyişim prosesi sürəcində milli iradə və cəsarət göstərərək, bu müraciətnamə ilə ümummilli hüquq və istəklərini Tehran rejimi qarşısında irəli sürdü. 12 maddəlik müraciətnamədə mədəni hüquqların, milli kimliyin, ictimai, siyasi və iqtisadi idarəetmənin qanunun aliliyinə söykənərək demokratik əsaslarla təmin olunması nəzərdə tutulurdu.

Müraciətnamədə irəli sürülən istəklərlə razılaşmayan Tehran rejimi buna müxtəlif pozuculuq və təxribat işləri aparmaqla cavab verirdi. Bu maneələrə baxmayaraq bir ay müddətində 247 nəfərin qatılımı ilə Təbriz şəhərində Azərbaycan Demokrat Firqəsinin ilk qurultayı təşkil olundu və qurultay Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nizamnamə və fəaliyyət proqramını təsdiq etdi. Qurultayda 41 nəfərdən ibarət mərkəzi komitə və S.C.Pişəvəri Azərbaycan Demokratik Firqəsinin sədri seçildi.

Azərbaycan türklərinin istək və arzularını əhatə edən ümümmilli tələblərin yerinə yetirilməsi üçün Azərbaycan Demokrat Firqəsi Tehran rejimi ilə sivil yollarla danışıqlara cəhd etmələrinə baxmayaraq, rejim gericiyə və irqçiliyə əsaslanan farsçılıq siyasəti ilə demokratik ideyalara qarşı çıxdı. Buna baxmayaraq Azərbaycanda Məşrutə inqlabının nailiyyətlərindən yola çıxaraq və millətlərin azad və demokratik şəkildə öz müqəddaratını təyinetmə prinsipinə əsaslanaraq 1324 -cü il Azər ayının 21 – də ( 12 dekabr 1945) Azərbaycan Milli Hökumətinin yaradılmasına qərar verildi. Bu tarixi qərar Azərbaycan türklərinin azadlıq, sülh və demokratik ideyaların yanında olduqlarını bir daha göstərdi.

Biz Güney Azərbaycan təşkilatları olaraq, 12 şəhrivər müraciətnaməsi və bu gün də davam edən milli dövlətçilik istiqamətindəki demokratik prosesləri yüksək qiymətləndiririk və bu tarixi təcrübələrdən örnək alaraq, millətimizin müstəqil milli iradə əsasında Təbrizdə səsləndirdiyi “Azadlıq, Ədalət, Milli Hökumət!” şüarını milli qurtuluşu hədəfləyən tarixi missiya hesab edirik. Bu müqəddəs yolda millətimizi birlik və bərabərliyə çağırır, demokratik mübarizəmizin milli dövlətçilik prinsipləri əsasında təşkilatlanmış formada aparılmasının vacibliyini bəyan edirik.

Azadlıq Cəbhəsi (GAMAC)

Azərbaycan Milli Dirəniş Təşkilatı (Dirəniş)

Azərbaycan Mərkəz Partiyası (AMP)

Azərbaycan Öyrənci Hərəkatı (AZOH)

Güney Azərbaycan Demokrat Partiyası (GADP)

Güney Azərbaycan İstiqlal Partiyası (GAİP)

Güney Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası (GALDP)

Güney Azərbaycan Milli Oyanış Hərəkatı (GAMOH)

Güney Azərbaycan Demokratik Türk Birliyi (GADTB)

31.08.2021