آذوح: امیر مردانی‌نین دئدیک‌لرینه گؤره، 2006-جی ایلین مای آییندا ایران آزربایجانیندا باش قال‌دیران قیام میللی دوشونجه‌نین کوتلویلشمه‌سینه سبب اولدو. او، حساب ائدیر کی، تورک جمعیتی‌نین ایران ایسلام رئسپوبلیکاسینا باخیشی‌نین دییشمه‌سینده مای حادثه‌لری‌نین بؤیوک رولو اولدو. ایسوئچده یاشایان ژورنالیست و میللی فعال (آذوح تشکیلاتین سوزجوسو) آمئریکانین سسینه موصاحیبه‌ده مای قیامی و اونون نتیجه‌لرینی شرح ائدیب.
2006-جی ایلین مایین 12-ده ایران دؤولتی‌نین رسمی مطبوعات اورقانی اولان “ایران” ژورنالیندا درج ائدیلن یازی‌لی کاریکاتورا‌لار قیامین باشلاماسینا سبب اولموشدو. کاریکاتورادا بیر اوشاغین هامام بؤجیینه فارسجا وئردیگی سوال‌لارا هامام بؤجیی تورکجه جاواب وئریر. یازی‌لی متنده همچی‌نین هامام بؤجک‌لرینی مهو ائتمیین یول‌لاری موذاکیره ائدیلیر.
“اعتراضلارین گؤرونن سببی او کاریکاتورا‌لار ایدی. اما بونون آرخاسین‌داکی سبب گونئی آزربایجانین ایللرله ظلم و بؤیوک تضییق‌لره معروض قالماسی ایدی. ائله ظلم کی، میللت آغیر باسقی‌لارا رغمن کوچه‌یه چیخیب اعتراض ائتدی،” دئیه امیر مردانی بؤیوک اوسیانین باش قالدیرماسینا سبب اولان عامل‌لری دیرلندیریر.
او، اوسیانین سوسدورولماسی مقصدیله تطبیق ائدیلن زوراکی‌لیق و باسقی‌لارا ایشاره ائده‌رک دئییر کی، “قیامین سرت شکیلده سوسدورولماسی خصوصیله آدی اهالینی قورخوتدو و قیراغا چکیلدی‌لر. اما بو قیامین داوام ائتممه‌سی‌نین اساس سببی دئییلدی. اساس سبب‌لردن بیری اعتراضلارین هدفی‌نین آچیق و شففاف اورتادا اولماماسی و تشکیلات‌لاردا میللتی سفربر ائده‌جک گوجون اولماماسی ایدی.”
تورک فعال همچی‌نین مای قیامین‌دان سونرا میللی حرکاتا منسوب تشکیلات‌لارین باش وئرن‌لری بئینخالق ایجتیمایتده عکس ائتمکده اوغورسوز قالما‌لارینا دقت چکیر.
مردانی‌نین سؤیلدیک‌لرینه گؤره، پیشوری دؤورون‌دن سونرا و مای قیامین‌دان اؤنجه میللی دوشونجه توپلومون تامامیندا گؤرونموردو، ساده‌جه بعضی ضیا‌لی‌لار و یازارلار آراسیندا وار ایدی:
“مثال اوچون ایران-ایراق محاربه‌سینده گونئی آذربایجاندا اها‌لی آراسیندا ساواشا گئتمه‌یه بؤیوک ایستک وار ایدی. یعنی ایراقا قارشی ساواشماق و ایرانین بوتون‌لوگونو قوروماق اوچون.”
امیر مردانی مای قیامی‌نین بو وضعیتین دییشمه‌سینده اؤنم‌لی بیر دؤنوش نقطه‌سی اولدوغونو وورغولاییر.
اونون سؤزلرینه گؤره، ایندی ایران ایسلام رئسپوبلیکاسی یئنی بیر محاربه‌یه داخیل اولسا، “طبیعی کی، اوردودا و سئپاه-دا اولان‌لار گئده‌جک‌دیر. یعنی یوخاری‌دان امر گلنده گئتمه‌لی اولا‌جاق‌لار. باشقا سئچیم‌لری یوخ‌دور. اما عینی زاماندا سئپاه‌دان و اوردودان قاچما‌لار دا اولا‌جاق‌دیر. ایندی توپلومون بعضی اولای‌لارا موناسیبتینه باخاندا دا گؤرونور کی، بئله بیر محاربه اولسا، تورک‌لرین بونا قاتیلماق اوچون هئچ بیر ایستک و ماراق‌لاری اولمایا‌جاق.”
*بو موصاحیبه سایین علیرضا قولونجو بئی طرفیندن حاضیرلانمیشدیر. موصاحیبه نی آشاغیداکی لینکلردن دینله یه بیلیرسیز.
https://www.amerikaninsesi.org/a/emir-merdani-2006-may-qiyami/4389376.html
https://www.amerikaninsesi.org/a/4390065.html
VOA: Əmir Mərdani: İran müharibəyə daxil olsa, türklərin buna qatılmaq marağı olmayacaq [Audio-Müsahibə]
Əlirza Quluncu
Əmir Mərdaninin dediklərinə görə, 2006-ci ilin may ayında İran Azərbaycanında baş qaldıran qiyam milli düşüncənin kütləviləşməsinə səbəb oldu. O, hesab edir ki, türk cəmiyyətinin İran İslam Respublikasına baxışının dəyişməsində may hadisələrinin böyük rolu oldu. İsveçdə yaşayan jurnalist və milli fəal (AZOH təşkilatın sözçüsü) Amerikanın Səsinə müsahibədə may qiyamı və onun nəticələrini şərh edib.
2006-ci ilin mayın 12-də İran dövlətinin rəsmi mətbuat orqanı olan “İran” jurnalında dərc edilən yazılı karikaturalar qiyamın başlamasına səbəb olmuşdu. Karikaturada bir uşağın hamam böcəyinə farsca verdiyi suallara hamam böcəyi türkcə cavab verir. Yazılı mətndə həmçinin hamam böcəklərini məhv etməyin yolları müzakirə edilir.
“Etirazların görünən səbəbi o karikaturalar idi. Amma bunun arxasındakı səbəb Güney Azərbaycanın illərlə zülm və böyük təzyiqlərə məruz qalması idi. Elə zülm ki, millət ağır basqılara rəğmən küçəyə çıxıb etiraz etdi,” deyə Əmir Mərdani böyük üsyanın baş qaldırmasına səbəb olan amilləri dəyərləndirir.
O, üsyanın susdurulması məqsədilə tətbiq edilən zorakılıq və basqılara işarə edərək deyir ki, “qiyamın sərt şəkildə susdurulması xüsusilə adi əhalini qorxutdu və qırağa çəkildilər. Amma bu qiyamın davam etməməsinin əsas səbəbi deyildi. Əsas səbəblərdən biri etirazların hədəfinin açıq və şəffaf ortada olmaması və təşkilatlarda milləti səfərbər edəcək gücün olmaması idi.”
Türk fəal həmçinin may qiyamından sonra milli hərəkata mənsub təşkilatların baş verənləri beynəxalq ictimaiyyətdə əks etməkdə uğursuz qalmalarına diqqət çəkir.
Mərdaninin söylədiklərinə görə, Pişəvəri dövründən sonra və may qiyamından öncə milli düşüncə toplumun tamamında görünmürdü, sadəcə bəzi ziyalılar və yazarlar arasında var idi:
“Misal üçün İran-İraq müharibəsində Güney Azərbaycanda əhali arasında savaşa getməyə böyük istək var idi. Yəni İraqa qarşı savaşmaq və İranın bütünlüyünü qorumaq üçün.”
Əmir Mərdani may qiyamının bu vəziyyətin dəyişməsində önəmli bir dönüş nöqtəsi olduğunu vurğulayır.
Onun sözlərinə görə, indi İran İslam Respublikası yeni bir müharibəyə daxil olsa, “təbii ki, orduda və Sepah-da olanlar gedəcəkdir. Yəni yuxarıdan əmr gələndə getməli olacaqlar. Başqa seçimləri yoxdur. Amma eyni zamanda Sepahdan və ordudan qaçmalar da olacaqdır. İndi toplumun bəzi olaylara münasibətinə baxanda da görünür ki, belə bir müharibə olsa, türklərin buna qatılmaq üçün heç bir istək və maraqları olmayacaq.”
https://www.amerikaninsesi.org/a/emir-merdani-2006-may-qiyami/4389376.html
https://www.amerikaninsesi.org/a/4390065.html
