۱۹۴۵جی ایل ۲۱ آذر گونو، آزربایجانیمیزین شانلی تاریخینده قورتولوشا و اؤزگورلویه آددیملایاراق بؤیوک میللتیمیزه اومود قایناغی اولوب و سونوندا سؤمورگه چی لرین شهیدلریمیزین قانی ایله وطنیمیزین بو پارلاق صحیفه سینه نوقطا قویوغو گوندور.آنجاق ۲۱ آذر و آزربایجان میللی حؤکومتی وطنیمیزده اوغور و سئوینجله باشلانیب جینایت و ایشغاللا بیتمه سینه باخمایاراق هر زامان آزربایجان تورک میللتینین کؤنلونده قوتسال اولاراق آنیلماقدادیر.
۹۲ ایل اؤنجه ریضا میر پنج ین اینگیلیس طرفیندن ممالک محروسه ده حاکمییته گتیریلدیی و قاجارلارین گوج لرینی ایتیریب حؤکومدارلیق لاری سونا یئتدیی زامان فارس لار اؤلکه نی یئرلی میللتلره دار ائدیب، اؤزللیکله آزربایجان میللتینی میللی آیری سئچگیلیک ظولمونه معروض قویاراق آزربایجان تورکجه سینین ائولرده دانیشیلماسینی بئله یاساقلادیلار.میللتیمیز ، فاشیست حاکمیتینین اسارتی و میللی ظولمو آلتیندا ازیلمه یی گؤره رک اؤز حاقلاری اوغروندا آیاغا دوروب موباریزه یه باشلادیلار بو حاقلاریمیز اوغروندا اولان موباریزه نین باشیندا سید جعفرپیشه وری و آزربایجانین تانینمیش باشقا دوشونورلری، میللتیمیزین اؤزگورلویون و آزربایجانین قورتولوشون آماجلایاراق آزربایجان دئموکراتیک فیرقه سینى یاراتدیلار و ۱۹۴۵ جی ایل آذر آیینین ۲۱ ینده گونئی آزربایجان دئموکراتیک حؤکومتینی رسمیته کئچیرتدیلر.
میللی حؤکومت قورولار – قورولماز ،تهران حؤکومتینین ایل لر بویو آزربایجانا گؤرمه دییی ایشلری میللتین دسته یی ایله بیر ایلین ایچینده باشارا بیلدى، او جومله دن قادینلارا کیشی لرله یاناشی حوقوق لارینین وئریلمه سی، آنبارلاردا ساخلانیلان اورونلرین ثابیت قیمتی ایله بازارلارا چیخاردیلماسی،یوللارین چکیلیب آسفالت اولماسی، چوخ ایشله نیلن ارزاق اورونلرینین اوزریندن وئرگینین گوتورولمه سی، ساوادسیزلیغین آرادان قالدیریلماسی اوچون قورولان کورسلار ، کیتابخانالارین آچیلماسی، آنا دیلینده کیتابلارین چاپی ، میللی حؤکومت رادیوسونون وئریلیشی، بانک لارین میللی لشدیریلمه سی، خسته خانالارین دوزدیلمه سی،آزربایجان تورک لریندن باشقا بوردا یاشایان خالق لارین نماینده لرینین ده عینی حقوق لاری اولماسی، توپراق اصلاحاتینین حیاتا کئچیریلمه سی،ایران دولتینین طرفیندن فارسلاشدیریلمیش یورد یئر آدلارینین تورکجه لشدیریلمه سی آنا دیلینده مکتب لرین و کیتابخانالارین آچیلماسی ، میللی یونیوئرسیته لرین یارانماسی ، میللی تئاتر ،موسیقی و مدنیتیمیزین یئنیدن جانلانماسی و اؤنملیسی ایسه آزربایجان تورکجه سینین دؤولت دیلی اولماسی و آزبایجاندا فرقلی مطبوعات اورقان لارینین او جمله دن( وطن یولوندا)،(آزربایجان)،(فریاد)،(آزاد میلت)،(غلبه)،(یئنی شرق)،(معاریف)،(دئموکرات)،(فلاحت)تبریزده، (جئودت )اردبیل ده،(اورمیه)،(قیزیل عسگر)اورمیه ده،(وطن) میانادا و… قزئت ، ژورنال و مجموعه لرین یاییلماسی و چوخلو میللت اوغروندا گؤروله ن ده یرلی ایشلردن آد آپارماق اولار.
آنجاق ۲۱آذر حرکاتی میللی یؤنده گرچه ک آزادلیق و میللی ایستیقلال اوغروندا موباریزه ایله میدانا گیرسه ده اوزونتولرله، شوروی یه بئل باغلاماسینین آجی سونوجلارینین قوربانی اولدو ،آوروپا دؤولتلری مسئله‌یه قاریشینجا میللی حؤکومت سقوط ائدیلدی. سقوطون بیر چوخ ندن‌لری اولسادا ایلک و اساس ندن حرکتین یاراندیغی ایلک گوندن پیشه‌وری و سیلاح‌داشلاری‌نین شوروی‌یه اینانماسی و استالین کیمی اینسانلیق دوشمانینین یاردیمینا گؤز تیکمه‌سی ایدی. اصلینده میللتینی سئوه‌ن و اؤزگورلوک سئودالیسی اولان پیشه‌وری شوروی‌نین نفوذوندان فایدالانماق و بیر آزدا اونا آرخالانماق ایسته‌دی آنجاق شوروی‌نی تانیمیردی و ایل‌لر اؤنجه آزربایجانین باشینا گتیردییی اویونلاردان خبرسیزیدی اونو دا کی چوخ کئچمه دن استالین و سووئت لر بیرلییی آزربایجان میللی حؤکومتینی آرخادان ووردو ، قوزئی آزربایجایجانلی سویداشلاریمیز ایسه پیشه وری نی (سووئت لرین جاسوسو)، (مسکونون ال آلتیسی)،(وطن خائینی) آدلاری ایله سوچلایاراق اؤز مادی و معنوی دستک لرینی میللی حؤکومتدن اسیرگه دیلر.
اوزونتولرله میللی حؤکومت میللتین اوغروندا اولان چوخلو باشاریلی الده ائتدیینه باخمایاراق بیرداها دا ایستیعمارچی قووه لر بیر یاندان شوروی و بیر یاندان دا پهلوی شاهلیق سیستئمی اؤز آرالاریندا دانیشیقلارا و آزربایجان اوستونده آلوئره باشلادیلار. ائله بو سببدن ایسه موسکو آزربایجان میللی حؤکومتینی تهرانلا دانیشیقلارا گئتمه یه زورلادی ،بو دورومدا شوروی یه اومود باغلایان پیشه وری چیخیش یولو آختاریر و آغلا سیغیلماز دوروما دوشور ،بئله اولدوغو حالدا میللتی یئنی دن موباریزه یه سوروکله ییر.
آزربایجان میللی حؤکومتینین میللتینه آرخالاندیغینی گؤره ن شوروی، ایرانلا ایش بیرلییینه کئچیب و گونئی آزربایجان بیر باشینا قالیر ائله‌کی ۱۹۴۶ جی ایلین آزر آییندا آمانسیز قیرغینلار باشلاییر، گونئی آزربایجان میلی حؤکومتینین بنزر طالعینی ۱۹۱۸_۲۰جی ایل لرده آزربایجان جمهوریتی ده رحمتلیک محمد امین بی رسولزاده نین باشچیلیغی ایله یاشامیشدیر.
بئله لیک له آمئریکانین و اینگلیسین، ایران شاهینا دسته یی و شوروی نین پیشه ورینی آلداتماسی ایله بیر یاشیندا اولان آزربایجان میللی حؤکومتی ۲۱ آذر۱۹۴۶ جی ایلده یئنی دوغوم گونونده بئشیکده‌جه اؤلدورولدو و آزربایجان قان چاناغینا دؤندریلدی. بیر چوخ کندلر ، شهرلر یئرله بیر ائدیلیب، حرکتین اویه لری زیندانا و سورگونه گؤندریلدی و یا شیکنجه آلتیندا اؤلدورولدو. او جمله دن فریدون ابراهیمی تبریزده اعدام اولوندو و محمد بی ریا سووئت سیاسی رئژیمی طرفیندن ۲۲ ایلدن آرتیق زینداندا ساخلانیلدی و بیر نئچه آیین ایچینده ۲۵ مین نفر آزربایجان تورکو گولله لندی ، او زاماندا دونیانین هئچ بیر دؤولتی حتی بیرلشمیش میلت لر تشکیلاتی کی یئنی یارانمیشدی بو تؤره دیلن سوی قیریمینا تئپکیسیز قالدی.
بوگون ایسه آزربایجان میللتی ایچینده بیر چوخ بیلگین ایگید آزربایجان میللی حرکتی محوریتینده آیاغا دوروب هر بیری بیر پیشه وری ،فریدون ابراهیمی و بو یازیدا آدلاری سیغمایان باشقا موباریز شهیدلریمیز کیمی آزربایجان حاقلاری اوغروندا ساواشیب ، جانیندان و مالیندان کئچیب ۷۲ ایل اؤنجه یاریم قالمیش قورتولوشوموزون و اؤزگورلویوموزون اوغروندا دایانمادان و اوسانمادان موباریزه آپارماقدادیرلار.
نئجه کی وطنیمیزین قوزئی ینده ۱۹۱۸ ده رحمتلیک محمد امین رسول زاده نین قالدیردیغی اوچ رنگ لی بایراغی ایل لر سونرا اؤندریمیز ابولفضل ائلچی بی آزربایجان جومهوریتینین بیر داهادا ایستیقلالیلا عؤمورلوک دالغالاندیردی و آزربایجان میللی حرکاتی دا یاخین گله جک ده یقین کی بو موباریزه نی قازانیب گونئی آزربایجانیمیزین قورتولوشونودا الده ائده جکدیر.
