بیرینجی بؤلوم
آمریکا دؤولتی ۲۰-جی عصرین باشلاریندان اعتبارا یعنی آمریکانین استعمارچی بیر گوج اولماغا و اسکی دونیانین ایشلرینه قاریشماغا باشلادیغی دؤنمدن اعتبارا، اورتادوغو ایله یاخیندان ایلگیلنمکده دیر. آنجاق اساس ایلگیسی ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا باتی دونیاسی نین لیدری اولاراق هژمون اولدوغونو اعلان ائتدییی دؤنمده اولموشدور. ایکینجی ساواش بیتدییینده آمریکا دونیانین ان گوجلو دولتی و هسته ای سیلاح لارا صاحیب تک اؤلکه سی ایدی. هم نظامی و سیاسی باخیمدان هم اقتصادی باخیمدان رقیب سیز دورومدایدی. آنجاق قیسا بیر سوره سونرا دونیا ایکی قطب لو بیر سیاسی سیستمه شاهد اولدو. بو ۴۵ ایلده (۱۹۴۵-۱۹۹۰) سویوق ساواش دؤنمینده آمریکا سووئت لر بیرلییینه تام مرکزلی بیر خارجه سیاستی یئریتدییینی گؤروروک؛ یعنی آمریکانین اصلا باشقا اولکه لر ایله ایشی اولمادان ساده جه خارجه سیاستین سووئت لر بیرلییینه معطوف ائتمیشدیر.
بو دؤنمده آمریکانین یئریتدییی خارجه سیاسته باخدیقدا ایندیکی اورتادوغو سیاستینده عینی ده اولماسا بیر چوخ اوخشار مسئله لری گؤرمک اولار. بونا دایاناراق آمریکانین سووئت لر بیرلییینه یئریتدییی سیاستی قیساجا اولموش اولسا دا آچیقلاماقلا، آمریکانین اورتادوغو پروژه سینی آنلاماغا یاردیمجی اولاجاغیق.
یوخاریدا قیساجا وورغولادیغیم کیمی، آمریکا دئولتینین تاریخ بویو قورولوشوندان بوگونه قدر یئریتدییی خارجه سیاستی ۳ فرقیلی آشامادا گرچکلشمیشدیر؛
بیرینجی آشامادا آمریکانین توپراق بوتونلویو قورونوب؛ گوجلو اولماغین ساغلاماق اوچون موباریزه ائتمه سیدیر.
ایکینجی آشامادا ۱۹-جی عصر بویونجا ایزله دییی خارجه سیاستی ایله، آمریکانین نیم-کره گوونلییینی و اوستونلویونو ساغلاماق اوچون گرکلی خارجه سیاستی یئریتمیشدیر. ۱۸۲۳ تاریخینه دایاناراق یایان مونرئو دوکترینی ایله نمادا چئوریلن بو سیاست ایله آوروپا اؤلکه لرینی باتی نیم کره سیندن اوزاق توتماغا چالیشماسی و اوزو ده اوروپا سیاستیندن اوزاق قالمیشدیر.
۱۸۹۸-جی ایلده اسپانیا ایله گیردییی سومورگه چیلیک(استعمارچیلیق) ساواشیندان سونرا باشلایان اوچونجو آشامادا ایسه دونیالیق بیر هژمون اولما مباریزه سین وئرمه یه باشلایان آمریکا، ایکینجی دونیا ساواشی ایله بو ایسته یینه چاتمیشدیر.
ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا آمریکانین خاریجه سیاستی چوخونلوق ایدئولوژیک اولاراق گؤرونمکده دیر، بو دؤنمده آمریکا خاریجه سیاستینی داها چوخ ۴ قونو اطرافین دا گلیشدیرمیشدیر.
ایلک اولاراق سووئت لر بیرلییینین نظامی و کمونیست تهلوکه سینه قارشی دونیا سوییه سینده اؤنله ییجی سیاست ایزله میش، ایکی قطب لو بیر دونیادا سووئت لر بیرلییینین آمریکا منفعت لرینه هر جور ضرر وئرمه سینه قارشی بیر خاریجه سیاست یئریتمیشدی؛ بونا دایاناراق اؤزگور دونیا سویله مین منیمسه یه رک سووئت لرین یاییلماسینا قارشی سیاستی ده بو سؤیلم اساسدا دوزنله دی. بو سویله می اساس آلاراق سووئیت لر بیرلییینین اورتادوغودا یاییلماسیندان آسیلی اولاراق مسلمان لارا “یاشیل کمربند” آدلی پروژه یارالداراق و سووئیت لری دین دشمانی آدلاندیراراق بو پروژه نی یئریتمه یه چالیشدی. بو پروژه نین یئریدیلمه سینه ۱۹۴۷-جی ایل ده “ترومن دوکتریناسی” ، ۱۹۵۰-جی ایلده قورولان “بغداد پیمانی” و اعلان ائدیلن “آیزنهاور دوکتریناسی” و عراقین سووئیت لر جناحینا کئچمه سی ایله آنکارا مرکزلی پیمانی ایله سووئیت لر بیرلییینین اورتادوغویا مداخله سینین قارشیسینا کئچمیشدیر. بو آماجینا گئنل اولاراق باشاریلی اولدوغونو دئیه بیله ریک.
ایکینجی اولاراق آمریکا منفعت لری آچیسیندان استراتژیک اؤنمه صاحب اولان بؤلگه لرده حداقل ثباتی ساغلاماغی هدفله میش و بو اساسدا ان چوخ اؤنم وئردییی بؤلگه لرین باشیندا نفت باخیمیندان زنگین اولان اورتادوغویا گلمکده ایدی و بو اوزدن آمریکالی لار اورتادوغو بؤلگه سیندن باتی دونیاسینا ایسته دییی قیمت ده و مقدار دا الده ائتمه یه ضمانت آلتینا آلماغا چالیشمیشدی. بونا دایاناراق بؤلگه ده آمریکانین ان چوخ ایشینه گلن ایران پهلوی حاکمیتینین باشیندا اولان محمدرضا شاه و سعودی عربستان دئولتی، بیر یارارلی ابزار کیمی گؤرونموشدور و آمریکا بو اؤلکه لر واسیطه سی ایله بؤلگه ده ثباتی ساغلاماغا چالیشمیشدی. اورتادوغو بؤلگه سی عینا دونیا سویه سینده اولدوغو کیمی ایکی قطبا بؤلونه رک بیر طرفده آمریکانین طرفینده دوران ایران-سعودی عربستان و تورکیه او بیری طرفده ایسه سووئیت لر بیرلییی نین طرفینده دوران سوریه و مصر دورموشدور. آنجاق بولگه ده ۱۹۴۸-جی ایلده قورولان اسرائیل دئولتی آمریکانین ان استراتژیک دئولتی اولدو. ۱۹۴۸ -جی ایلدن بوگونه قدر اسرائیلین گوونلیک ساغلاماسی، آمریکانین ان استراتژیک سیاستینین باشیندا گلمکده دیر. عربلرین اسرائیل ایله بوتون ساواشلاریندا اسرائیله حاق وئره رک ان چوخ دستکچیسی اولموشدور. بو دؤنمده آمریکا اؤز سیاستین یئرینه یئتیرمک آماجی ایله عربلر ایله اسرائیل آراسیندا باریش پیلانلارین ساغلامیش، او جومله دن ۱۹۷۸-جی ایلده مصر-اسرائیل آراسیندا باریش آنلاشماسینین امضالانماسینا سبب اولموشدور.
اوچونجو اولاراق دفاعی احتیاجلارینی دیش سیاستی ایله هماهنگ ائدیب و کنترل دان چیخان سیلاحلانما یاریشی نی آزالتماقدیر.
دؤردونجو اولاراق آمریکا اقتصادی، حقوقی و بشر حاقلاری ایله ایلگیلی دونیالیق سورونلارین میللی منفعتلرینی ماکسیمم شکیلده حلل اولاجاغی بیر بین المللی اورتام یارالتماغا چالیشدی. بونون اوچون اؤنجه ۱۹۴۸-جی ایلدن اعتبارا مارشال آدلی یاردیملاری اوروپانین اقتصادینی گوجلندیرمک مقصدی ایله اویقولادی. بو سیاسیتی اویقولارکن باتی بلوکونو اؤز یانینا آلماغی آماجلامیش اولدو، بشر حاقلارینین نقض اولماسی ایله ایلگیلی پیلانلار اویقولارکن اولوسلار آراسیندا اؤزونه پرستیژ قازانیب، باشقا اؤلکه لری یانینا آلماغیا چالیشدی.
گؤروندویو کیمی ۱۹۹۰ لاردا مئیدانا گلن اولایلار و شرق بلوکونون ییخیلماسی سووئیت لر بیرلییینین داغیلماسی و سونوجدا ایکی قطب لو سیستمین قالدیریلماسی آمریکانین سویوق ساواشی قازانماسی آنلامینا گلدی.
داها اؤنجه لر اولدوغو کیمی آمریکا طرفیندن تکرار “یئنی دونیا دوزه نی” سویله می اورتایا آتیلدی. بو یئنی دونیا دوزه نی بوتونلوکله آمریکا یاپیمی بیر دونیا دوزه نی ، باریش و ثباتی ساغلایاجاقدیر، بونون یئرینه گتیرمه سی اوچون “برخورد تمدن ها” آدلی بیر پلانین گرچکلشمه سین گورموش اولدو آنجاق نهایت بو پروژه یئرینه گئتمه دی. بونون ندنی ایسه باتی مدنیتی ایله اسلام مدنیه تی نین اویوشماماسیندان آسیلی دیر.
بو پروژه نین یئرینه گئتمه مه سیندن دولایی، بو دؤنم آمریکا یئنه اورتادوغونو یئنیدن یاپیلاندیرماغا آماجلادیغی بیر باشقا پروژه «بؤیوک اورتادوغو پروژه سی» باشقا آدی ایسه «گلیشمیش اورتادوغو پروژه سی» اولموشدو.
۲۰۰۰-جی ایللره گلدیکده باشقا گوجلرین عرصه یه گلمه سی او جمله دن چین، آوروپا بیرلییی، زامان سوره جینده پوتینین تئزلیکله روسیه نی توپارلاماسی و بیر گوجه چئویرمه سی، بولگه سل گوج آدلاندیریرساق اورتا دوغودا عراق باشدا صدام حسین دورماق اوزه ره، ایران اسلام جمهوریتی و… سایا بیله ریک.
آمریکانین بو دؤنم ده استراتژیسینه باخیرساق، بو دؤنه یاواش یاواش یئنی گوجلرین میدانا گلمه سی آمریکا اوچون قبول اولونماماسی، آنجاق بونلارین هر تورلو اولورسا اؤنلرین کسه رک آرتیق گوجه چئویریلمه لرین انگللمه گه چالیشماق اوچون یئنی پلانلار اورتمه گه چالیشماغین گؤروروک.
آمریکانین بو دؤنمده استراتژیسینه باخارساق، بو دؤنه یاواش یاواش یئنی گوجلرین میدانا گلمه سی و آمریکانین بونو قبوللانانماماسی و بو یئنی گوجلرین هر تورلو اؤنون کسه رک آرتیق گوجلنمه سینی انگللمه یه چالیشماسی اوچون یئنی پلانلار اورتمه یه چالیشمالارینی گؤروروک.
بیلیندییی کیمی آمریکا بو یئنی اوره تدییی پیلانین اجرا ائتمه سی اوچون یئنی بهانه لره نیازی اولدوغو آیدیندیر. بو بهانه لرین ان اونملی سی دونیانین ایکیز تای (دوغولو) تجارت برجلارینین (برجهای تجاری دوقلوی جهانی) عثامه بن لادن ایداره ائتدییی القاعده اؤرگوتو طرفیندن پاتلاتیلماسیدیر. آنجاق بو برج لارین پاتلاماسیندان سونرا، آمریکانین فرقیلی شکیلده اورتادوغویا گیرمه سینی گؤرمک اولور. او اوزدن افغانستانا و عراقا نئجه گیرمه سی و او اؤلکه لرده کی مداخله لری ده گؤزوموزون اؤنونده دیر.
ایران اسلام جمهوریتی اورتادوغونون اؤنملی اویونچولاریندان اولماسی اوچون، یازینین ایکینجی بؤلومونده ایران ایله آمریکانین آرالاری نئجه و هاردان گرگین اولماغینی یازماغا چالیشمیشام.
داوامی وار…
یازار: فردین افروزیان – سیاست بیلیمی و اولوسلار آراسی ایلیشگیلر اؤیرنجیسی – یوکسک لیسانس – استانبول
۲۵/۰۶/۲۰۱۹
۰۴/۰۴/۱۳۹۸
قایناق :
۱. هنری کیسینجر، دیپلماسی آمریکا در قرن ۲۱ ، ترجمه ابوالقاسم راه چمنی ، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۱
۲. رابرت د.شولیزنگرد دیپلماسی آمریکا در قرن بیستم، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی،تهران ، وزارت امور خارجه، ۱۳۷۹
۳. میشل شودوسوفسکی ، جنگ آمریکا با “تروریسم” (در تحلیل نظم نوین جهانی) ، ترجمه جمشید نوایی، موسسه انتشارات نگاه، ۱۳۹۴
۴. جان پیترز، معماری نظامی آمریکا بر پایه نظم نوین جهانی، ترجمه حسین محمدی نجم،ابرار تهران ۱۳۸۰
۵. کمسیون تدوین استراتژی امنیت ملی آمریکا، ترجمه جلال دهمشگی-بابک فرهنگی و ابوالقاسم راه چمنی،موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۱
۱٫ Arı, Tayyar, Irak, İran ve ABD: Önleyici Savaş, Petrol ve Hegemonya, Alfa Yayınları, İstanbul, 2004.
۲٫ Günuğur, Haluk, Avrupa Birliğinin Siyasi Sistemi, Avrupa Ekonomik Danışma Merkezi YayınEvi , Ankara, 2014.
۳٫ L. Cleveland, William, Modern Ortadoğu Tarihi, Agro Kitablığı, istanbul, 2008.
۴٫ Hale, William ,Türk Dış Politikası ۱۷۷۴-۲۰۰۰ ,Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2003.
