قرار است روسیه، چین و پاکستان فردا سه‌شنبه، ۷ جدی/دی، نشست سه جانبه‌‍‌‌ای را به منظور گفت‌وگو درمورد راه‌های صلح و ثبات در افغانستان و تلاش‌های مبارزه با تروریسم در مسکو برگزار کنند.
مقام‌های روسی و پاکستانی گفته‌اند که این سومین دور نشست این "گروه کاری سه جانبه در مورد افغانستان" است که دو نشست قبلی در پکن و اسلام‌آباد برگزار شده بود.
در این نشست نماینده‌ای از افغانستان یا دیگر کشورهای دخیل در اوضاع افغانستان اشتراک ندارند و به نظر می‌رسد که بخشی از تشدید تلاش‌های روسیه و پاکستان برای نزدیک ساختن مواضع‌شان در قبال افغانستان باشد.
وزارت خارجه افغانستان از دعوت نشدن این کشور به نشست مسکو انتقاد کرده و آن را "نگران‌کننده و غیرواقع‌بینانه" خوانده است.
رابطه روسیه و پاکستان که معمولا سرد و در گذشته بیشتر خصمانه بوده، در یک سال اخیر به صورت قابل ملاحظه رو به بهبود گذاشته؛ تا جایی که نیروهای دو کشور در ماه سپتامبر امسال اقدام به تمرینات نظامی مشترک کردند.
چرخش دیپلماسی روسیه
توجه به چرخش دیپلماسی روسیه در قبال افغانستان زمانی معطوف شد که سال گذشته، ضمیر کابلوف، نماینده ویژه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه برای افغانستان اعلام کرد که کشورش برای مبارزه با گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در افغانستان با گروه طالبان در تماس است.
از آن زمان تاکنون مقامات روسیه چندین بار به ارتباط این کشور با طالبان اذعان کرد‌ه‌اند و در تازه‌ترین مورد سفیر روسیه در کابل گفت که روسیه برای حفاظت از شهروندان خود، کمک به روند صلح افغانستان و جلوگیری از گسترش نفوذ داعش در افغانستان و آسیای میانه با طالبان در تماس است.
این مواضع دیپلمات‌های روسیه در مورد گروه طالبان که در گذشته از شدیدترین دشمنان منطقه‌ای این کشور به شمار می‌رفت، موجب حیرت و نگرانی افغان‌ها شد و اخیرا واکنش‌های منفی پارلمان افغانستان و مقامات آمریکایی و ناتو را در پی داشته است.
خبرگزاری رویترز به نقل از منابعی از دولت افغانستان و گروه طالبان گزارش داده که در ماه‌های اخیر چندین نشست میان نمایندگان طالبان و مقام‌های روسی در مسکو و تاجیکستان صورت گرفته است.
قسیم جنگل‌باغ، فرمانده پلیس قندوز گفته در یکی از این نشست‌ها ملا عبدالسلام، والی نام نهاد طالبان برای قندوز شرکت داشته که برای دیدار با مقام‌های روس به تاجیکستان رفته بود.
Image caption مقامات محلی در قندوز از "پروازهای مشکوک هلی‌کوپترهای ناشناس و بدست آمدن سلاح‌های جدید ساخت روسیه" در ماه‌های اخیر در مناطق سرحدی افغانستان و آسیای میانه خبر داده‌اند
اوایل ماه دسامبر مجلس نمایندگان افغانستان اعلام کرد که گزارش‌های مربوط به کمک روسیه به طالبان را زیر بررسی دارد و در نامه‌ای از مقامات روسیه در این مورد خواهان توضیح شده‌اند.
مقام‌های افغان مدرکی در مورد کمک روسیه به طالبان ارائه نکرده‌اند اما فرمانده پلیس قندوز می‌گوید اخیرا پروازهای مشکوک هلی‌کوپترهای ناشناس در مناطق مرزی میان افغانستان و آسیای میانه و توقیف سلاح‌های جدید ساخت روسیه در قندوز نگرانی‌های را به وجود آورده که بازیگران منطقه‌ای احتمالا مشغول ایفای نقش بزرگتر از آنچه تصور می‌شود، در افغانستان هستند.
ژنرال جان نیکولسون، فرمانده نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان نیز سه هفته پیش در نشستی در واشنگتن گفت که روسیه هم به جمع ایران و پاکستان پیوسته و مانند آنها به اعمال "نفوذ زیانبار" در افغانستان می‌پردازد. ژنرال نیکولسون گفت، مسکو در تلاش مشروعیت بخشیدن به طالبان است.
ژنرال نیکولسون گفت که داعش بهانه‌ای شده برای توجیه سیاست‌های روسیه.
او گفت: "این مشروعیتی که روسیه به طالبان می‌دهد، مبنای واقعی ندارد، اما برای تضعیف دولت افغانستان و تحت شعاع قرار دادن تلاش‌های ناتو در افغانستان است.
'ظرفیت رابطه میان طالبان و روسیه وجود ندارد'
مایکل سمپل، نویسنده و از ناظران تحولات افغانستان و طالبان اما بدین باور است که دولت افغانستان و گروه طالبان هردو در مورد بحث ارتباط طالبان با روسیه به صورت عمدی مبالغه می‌کنند.
او می‌گوید: "در مورد دامنه رابطه طالبان و روسیه مبالغه می‌شود. من فکر می‌کنم مدارکی وجود ندارد که رابطه جدی روسیه و طالبان را تایید کند یا هم بیانگر حمایت روسیه از طالبان باشد. من اصلا بدین باور هستم که ظرفیتی برای ایجاد رابطه‌ای که بتواند به سود روسیه یا طالبان باشد، وجود ندارد."
به گفته او این موضوع بیشتر از سوی گروه طالبان به این دلیل تبلیغ می‌شود که آنها می‌خواهند به اعضای رده پایین طالبان نشان بدهند که کشور مهمی مثل روسیه از آنها حمایت می‌کند و در این وضعیت دشواری که طالبان با آن مواجه هستند، این موضوع می‌تواند از نظر روحیه دادن به سربازانشان و مشروعیت منطقه‌ای به این گروه اهمیت داشته باشد.
رمضان داوروف، از دپارتمانت مطالعات شرقی آکادمی علوم روسیه نیز بدین باور است که روسیه در حال حاضر تمایلی به رقابت با آمریکا در افغانستان و تضعیف دولت کابل ندارد.
او می‌گوید: "برقراری تماس روسیه با طالبان تلاشی بوده از جانب روسیه برای شناخت بیشتر این گروه و اینکه آیا ایدئولوژی طالبان همچنان مثل دهه نود در فکر گسترش تسلط به آسیای میانه است. برای روسیه ثبات آسیای میانه و توسعه اقتصادی منطقه اوراسیا در اولویت قرار دارد."
او می‌گوید: "من فکر نمی‌کنم روسیه قصد رقابت را با کشورهای غربی در افغانستان داشته باشد. روسیه می‌داند که افغانستان اکنون دولت خود را دارد و ممکن است این دولت یک مقدار گرایش به غرب داشته باشد اما به هیچ صورت روسیه طرفدار تضعیف این دولت و ایجاد هرج و مرج در افغانستان نیست."
بازی بزرگ، جنگ سرد، روسیه و افغانستان
سابقه نقش روسیه در افغانستان نشان می‌دهد که این کشور به تحولات در افغانستان همیشه حساس بوده و به دلایل مختلف در افغانستان دخالت کرده است.
در سراسر قرن نوزده، در این منطقه رقابت میان روسیه تزاری و بریتانیا که شبه قاره هند را تحت کنترل در آورده بود، دوام داشت و افغانستان به عنوان کشور فاصل میان این دو امپراطوری در محور این رقابت قرار داشت.
این رقابت پس از انتشار 'کیم' رمان مشهور رودیارد کیپلینگ در اوایل قرن ۲۰ به "بازی بزرگ" معروف شد و بار دیگر زمانی که در سال ۱۹۷۹ ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان هجوم آورد، اصطلاح "بازی بزرگ" در کنار "جنگ سرد" که بازهم افغانستان در محور آن قرار داشت، بر سر زبان‌ها شد و کشورهای غربی به رهبری آمریکا با حمایت از مجاهدین افغانستان به صف‌آرایی در برابر شوروی در این منطقه پرداختند.
روسیه در دهه نود میلادی و پس از پیروزی مجاهدین در افغانستان تا ظهور طالبان در این کشور نقش فعالی نداشت اما پس از آنکه گروه طالبان در سال ۱۹۹۶ کابل را تصرف کردند، دولت روسیه به حمایت فعال از جبهه مقاومت علیه طالبان (ائتلاف شمال) پرداخت و در کنار کمک‌های مالی و تسلیحاتی، از مشروعیت بین‌المللی دولت برهان‌الدین ربانی نیز حمایت جدی کرد.
طالبان؛ دشمن گذشته، دوست جدید؟
به دلیل دشمنی روسیه با طالبان، این کشور از حمله ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ نیز حمایت کرد و به گفته دیپلمات‌های روسی با وجود تلاش طالبان در این زمان برای برقراری تماس با مسکو، روسیه هیچ نوع تمایلی به تماس با طالبان نداشت.
وحید مژده، کارشناس سیاسی، می‌گوید برای اولین بار روسیه زمانی به فکر برقراری تماس با طالبان شد که در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۴ افغانستان، "یونس قانونی، نامزد جبهه شمال، متحد روسیه" نتوانست پیروز شود و با وجود "تقلب‌های گسترده" این جبهه "خاموشانه" نتیجه انتخابات را پذیرفت.
آقای مژده می‌گوید پس از آنکه روسیه بدین باور رسید که "جبهه شمال" دیگر نقش اولی را در قدرت افغانستان نخواهد داشت و حامد کرزی هم به خاطر رابطه‌اش با آمریکایی‌ها علاقمند ارتباط نزدیک با روسیه نبود، روسها به فکر برقراری تماس با طالبان افتادند.
او می‌گوید: "در سال ۲۰۰۶ نخستین تماس‌ها بین طالبان و روسها صورت گرفت. در این مذاکرات روسها روی دو موضوع حساسیت داشتند؛ یک موضوع جنجگویان آسیای میانه در صف طالبان بود و دوم موضوع مواد مخدر. در رابطه به جنگجویان آسیای میانه طالبان به روسها در مورد امنیت آسیای میانه از جانب خودشان اطمینان دادند و در مورد مواد مخدر هم گفتند که این کار آمریکایی‌ها است زیرا ما در زمان حاکمیت خود مواد مخدر را از بین برده بودیم."
به گفته آقای مژده این تماس‌های محدود همچنان ادامه داشت و در سال ۲۰۱۳ زمانی که هلی‌کوپتر یک شرکت خصوصی در افغانستان مجبور به نشست اضطراری در منطقه تحت نفوذ طالبان شد و خلبان روسی آن اسیر این گروه شد، سفارت روسیه در کابل وارد تماس مستقیم با طالبان شد.
این تماس‌ها به گفته آقای مژده به آزادی این خلبان در سال ۲۰۱۴ انجامید و مصادف شد با زمانی که اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان "برای جلب توجه جامعه بین‌المللی به بزرگنمایی حضور داعش در افغانستان پرداخت".
آقای مژده می‌گوید این تلاش آقای غنی موجب نگرانی شدید کشورهای منطقه و از جمله توجه دوباره روسیه به افغانستان شد و با درنظر داشت اینکه در سال‌های اخیر روسیه در اوکراین و سوریه وارد برخورد و رقابت مستقیم با غربی‌ها بوده، از حضور آمریکایی‌ها و ناتو در افغانستان نیز احساس خطر کرد.
وحید مژده می‌گوید که در ماه‌های اخیر میان نمایندگان دفتر سیاسی طالبان در قطر و روسها دیدارهایی صورت گرفته و طالبان خواهان نقش و کمک روسیه در روند صلح افغانستان شده‌اند.
آقای مژده نیز تاکید می‌کند که سندی وجود ندارد که نشان دهد روسیه به طالبان سلاح یا پول کمک کرده باشد و منابع طالبان هم گفته‌اند که آنها به سلاح و پول روسیه نیاز ندارند.
اما به گفته او مشخص است که روسها منتظرند ببینند پس از آغاز کار دونالد ترامپ، رئیس جمهوری منتخب آمریکا، آیا تغییری در رابطه روسیه و آمریکا به وجود خواهد آمد.
به گفته او اگر این تغییر روبه بهبود نباشد، احتمال اینکه روسیه بخواهد رابطه خود را با طالبان گسترش بدهد و حتی به درخواست دیرینه این گروه برای دست یافتن به سلاح‌های ضد هواپیما پاسخ مثبت بدهد، وجود دارد.
