سخنانی که باور کردنش سخت است ولی متاسفانه حقیقت تلخ است.
قسمتی از فصل”آذربایجان در دوره دیکتاتوری رضاشاه” : علاوه بر مستوفی استاندار، رؤسای فرهنگ آذربایجان نیز در ترویج زبان فارسی و مخصوصا «ایجاد وحدت ملی!» کوشا بودند و راه های ذیل را جهت وصول بمقصود برمیگزیدند.
محسنی رئیس فرهنگ استان آذربایجان میگفت: « هرکس که ترکی حرف میزند، افسار الاغ بسر او بزنید و او را به آخور ببندید…»
ذوقی رئیس فرهنگی که بعد از محسنی به آذربایجان آمد، صندوق جریمه ترکی حرف زدن در دبستانها گذاشت تا هر طفل دبستانی آذربایجان که جسارت ورزیده ترکی صحبت کند جریمه شود. شاهد مورد اعتماد و شرافتمندی که خود از دبیران دوره ذوقی بوده چنین نقل میکند: روزی هنگامیکه میرزاقنبر نامی سرکلاس اول ابتدائی تدریس میکرد و طبق معمول به بچه ها میگفت : «آب» یعنی «سو» ، «نان» یعنی چؤرک ، «بابا نان داد» یعنی «دده چؤرک وئردی» ، ذوقی بهمراه بازرسی که از تهران آمده بود و مدیر مدرسه وارد کلاس میشوند. ذوقی پس از شنیدن نحوه تدریس میرزا قنبر از مدیر مدرسه میپرسد چرا آموزگار شما ترکی صحبت میکند و مدیر توضیح میدهد که بچه ها معنی کلمات را نمی فهمند او کلمات را به ترکی تفهیم میکند.
ذوقی می گوید این درست نیست. برای تفهیم کلمات آن ها را به بچه ها نشان داد. آموزگار برای فهماندن معنی کلمه نان باید تکه نانی به آنها نشان دهد و برای تفهیم صدای خروس، باید صدای خروس در بیاورد. تا بچه ها فارسی را به جای زبان مادری یاد بگیرند!
