مقدمه
قوانین مصوب مراجع قانونگذار در هر کشوری جزء مهمترین نمودهای عینی اداره ی یک کشور محسوب می شود. مطالعه ی برخی از قوانین موجود در جمهوری اسلامی ایران و آئین نامه های اجرائی مرتبط با این قوانین نشانگر وجود سیاست های نژادپرستانه ی فارسی در این کشور می باشد. در سطور ذیل به معرفی و تبین قانون ممنوعیت استفاده از اسامی بیگانه در جمهوری اسلامی ایران و ارتباط آن با سیاست های نژادپرستانه خواهیم پرداخت.
قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه
قانونگذاران جمهوری اسلامی ایران هدف خویش از تصویب قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه در متن قانون را حفظ اصالت زبان فارسی بیان نموده اند. با در نظر گرفتن این مورد می توان گفت که منظور از لفظ بیگانه در این قانون اسامی، عناوین و اصلاحات غیرفارسی می باشد. این قانون در تاریخ ۱۳۷۵٫۹٫۱۴ هجری شمسی از سوی مجلس شورای اسلامی ایران تصویب و در تاریخ ۱۳۷۵٫۹٫۲۸ به تصویب شورای نگهبان رسید. این قانون که دارای یک ماده واحده و ده تبصره می باشد به شرح ذیل است:
“ماده واحده- به منظور حفظ قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و معارف و فرهنگ‌اسلامی، دستگاههای قانونگذاری، اجرایی و قضایی کشور و سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی و کلیه شرکتهایی که شمول قوانین و مقررات‌عمومی بر آنها مستلزم ذکر نام است و تمامی شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مذکور در بند (د) تبصره (۲۲) قانون برنامه دوم توسعه موظفند. از بکار‌بردن کلمات و واژه‌های بیگانه در گزارشها و مکاتبات، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌های رسمی خودداری کنند و همچنین استفاده از این واژه‌ها بر روی کلیه‌تولیدات داخلی اعم از بخش‌های دولتی و غیر دولتی که در داخل کشور عرضه می‌شود ممنوع است.
تبصره ۱- فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید براساس اصول و ضوابط مصوب خود برای واژه‌های مورد نیاز با اولویت واژه‌هایی که کاربرد‌عمومی دارند راسا یا با همکاری مراکز علمی واژه‌گزینی و یا واژه‌سازی کند و هر شش ماه یکبار گزارش فعالیت‌های خود را به کمیسیون ارشاد و هنر‌اسلامی و وسایل ارتباط جمعی و حسب مورد سایر کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره ۲- واژه‌هایی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی وضع معادل فارسی را برای آنها ضروری نمی‌داند و نیز کلماتی که هنوز واژه فارسی معادل‌آنها از سوی فرهنگستان به تصویب نرسیده است از شمول این قانون مستثنی هستند.
تبصره ۳- فرهنگستانهای علوم و علوم پزشکی و دستگاههای آموزشی و پژوهشی، دانشگاهها و دیگر سازمانهای علمی و فرهنگی مکلفند در‌زمینه واژه‌گزینی و واژه‌سازی تخصصی اقدام کنند و واژه‌های پیشنهادی خود را به تصویب فرهنگستان زبان و ادب فارسی برسانند.
تبصره ۴- در مواردی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در زمینه واژه‌گزینی و واژه‌سازی تخصصی خواستار همکاری دستگاه‌ها و مراکز علمی،آموزشی صنعتی و فرهنگی باشد، این دستگاه‌ها و مراکز موظفند با فرهنگستان همکاری کنند.
تبصره ۵- کارخانه‌ها، کارگاهها و اماکن تولیدی و خدماتی و تجاری موظفند ظرف مدت دو سال از تاریخ ابلاغ این قانون اسامی تولیدات و ظرف‌مدت یک سال نام اماکن خود را به نامها و واژه‌های غیر بیگانه برگردانند.
تبصره ۶- چاپخانه‌ها، مراکز طبع و نشر، روزنامه‌ها و سایر مطبوعات مکلف به رعایت این قانون هستند و در صورت تخلف وزارت فرهنگ و‌ارشاد اسلامی موظف است مطابق تبصره هشتم همین قانون با آنها رفتار کند.
تبصره ۷- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است از بکارگیری واژه‌های نامانوس بیگانه خودداری کند و ضوابط دستوری زبان فارسی‌معیار را رعایت نماید، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و کلیه دستگاههای مذکور در ماده واحده موظفند واژه‌های مصوب فرهنگستان‌زبان و ادب فارسی را پس از ابلاغ در تمامی موارد بکار ببرند.
تبصره ۸- تولید و توزیع‌کنندگان کالاها و صاحبان مراکز کسب و پیشه در صورت تخلف از این قانون به ترتیب به مجازاتهای زیر محکوم‌خواهند شد:
الف – اخطار کتبی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ب – تعویض علایم و نشانه‌ها و تغییر اسامی و عناوین پس از اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط وزارت کشور یا دستگاههای ذیربط با‌هزینه متخلف.
ج – تعطیل موقت محل کار.
د – لغو پروانه کار.
تبصره ۹- نیروی انتظامی موظف است از نصب و استفاده از علایم به زبان و خط بیگانه توسط مراکز تولید، توزیع و صنوف جلوگیری نماید.
تبصره ۱۰- آیین‌نامه اجرایی این قانون ظرف مدت دو ماه پس از تصویب با پیشنهاد کمیسیون فرهنگی دولت به تصویب هیات وزیران خواهد‌رسید.” ( سایت مجلس شورای اسلامی)
چنانکه مشاهده می گردد مجلس شورای اسلامی ایران هرگونه نامگذاری غیرفارسی را ممنوع اعلام داشته است و برای فعلیت این قانون حتی استفاده از قوه ی قهریه ی پلیس را پیشنهاد نموده است. این قانون در حالی از سوی مجلس ایران به تصویب رسیده است که بیش از نیمی از جمعیت ایران را غیرفارس زبانان و افراد متعلق به گروههای زبانی و هویتی دیگر تشکیل می دهد.
آیین نامه ی اجرائی این قانون
این قانون پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی ایران جهت اجرا به هیئت دولت ارجاع گشت و هیئت دولت نیز آیین نامه ی اجرایی این قانون را در سال ۱۳۷۸ هجری شمسی در ۱۸ ماده به تصویب رساند. مطالعه ی مواد تصویب شده از سوی دولت ایران نشان می دهد که از یک سو در ماده ی ششم به صورت نسبی اجازه ی استفاده از اسامی بومی داده شده است اما از سوی دیگر در متن آیین نامه ی اجرائی لفظ بیگانه که در حالت کلی برای عموم شهروندان صادره گشته است به اسامی غیرفارسی مربوط می گردد و تمامی روزنامه ها، مسئولین دولتی، افراد حقیقی و حقوقی ملزم به رعایت این قانون شناخته شده اند. متن این آیین نامه به شرح ذیل است:
” هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۷۸٫۲٫۱۹ بنا به پیشنهاد کمیسیون فرهنگی هیأت دولت و به استناد تبصره (۱۰) قانون ممنوعیت بکار گیری اسامی،عناوین و اصطلاحات بیگانه – مصوب ۱۳۷۵ آیین نامه اجرایی قانون مذکور را به شرح زیر تصویب نمود:
آیین نامه اجرایی قانون ممنوعیت بکار گیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه
ماده ۱ – تعاریف اصطلاحات واژه‌های استفاده شده در این آیین نامه به شرح زیر می‌باشد:
الف – قانون: قانون ممنوعیت بکار گیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب ۱۳۷۵
ب – فرهنگستان: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
ج – اسم خاص: اسمی است که برای نامیدن شخص معین یا جای معین یا چیر معین بکار می‌رود
د – روزنامه و سایر مطبوعات: نشریه‌های نوشتاری یا به صورتهای دیگر که به طور مستقیم با نام ثابت و تاریخ و شماره ردیف در زمینه‌های گوناگون براساس قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴٫۱۲٫۲۲ مجاز به انتشار می‌باشند
ه – گزارشها و مکاتبات: گزارشهای و نامه‌های رسمی که با امضای مسئولان دستگاههای مندرج در قانون ارسال می‌شوند
و – سخنرانی و مصاحبه رسمی: سخنرانی و مصاحبه رؤسای قوای سه گانه وزیران معاونان رییس جمهور رؤسای دیوان عالی کشور و دیوان عدالت‌اداری، دادستان کل کشور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، فرماندهان ستادهای مشترک سپاه پاسداران و ارتش و فرماندهان نیروهای پنجگانه سپاه‌پاسداران و نیروهای سه گانه ارتش و فرمانده نیروی انتظامی معاونان وزیران رؤسای دانشگاهها و مؤسسه‌های آموزش عالی رؤسا، معاونان و مدیران‌کل سازمانهای دولتی افراد هم تراز آنان.
ماده ۲ – دستگاههای قانون گذاری اجرایی و قضایی کشور و سازمانهای وابسته به آنها و شرکتهای زیر پوشش وابسته یا تابعه و شرکتهای دولتی ملی‌شده یا مصادره شده یا دارای مدیریت دولتی که به نحوی زیر پوشش یکی از وزارتخانه‌ها یا سازمانهای دولتی اداره می‌شوند و یا به نحوی از انحاء از‌بودجه عمومی کل کشور استفاده میکنند یا قسمتی از بودجه آنان را دولت تأمین می‌کند و مؤسسه‌ها و شرکتهایی که شمول مقررات بر آنها مستلزم ذکر‌نام است مانند سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران شرکت ملی نفت ایران سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران سازمان صنایع ملی ایران،شرکت مخابرات ایران، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و همچنین شهرداریها و مؤسسه‌ها و نهادهای عمومی موضوع تبصره ذیل ماده (۵)قانون محاسبات عمومی مشمول قانون و این آیین نامه می‌باشند.
ماده ۳ – مقامات مذکور در ماده (۱) و دستگاههای موضوع ماده (۲) این آیین نامه موظفند الفاظ و واژه‌های بیگانه را در گزارش نویسی، نامه نگاری،سخنرانی و مصاحبه‌های رسمی بکار نبرند .
ماده ۴ – آن دسته از کلمات عربی و همچنین بعضی از واژه‌های متعلق به سایر زبانها که از دیر باز در زبان فارسی رواج یافته و هم اکنون جزیی از زبان‌فارسی محسوب می‌شود یا واژه‌ها و اصطلاحات عربی برگرفته از متون و معارف و فرهنگ اسلامی که با بافت زبان فارسی معیار هم خوانی و تناسب‌داشته باشد واژه بیگانه تلقی نمی‌شود.
ماده ۵ – مکاتبات و آگهی هایی که دستگاههای موضوع ماده (۲) برای مخاطبان غیر ایرانی تهیه میکنند از شمول این آیین نامه خارج است.
ماده ۶ – افرادی که علاوه بر زبان فارسی به یکی از زبانهای خاص اقلیتهای دینی شناخته شده در قانون اساسی یا گویش‌های محلی و قومی رایج در‌بعضی مناطق ایران سخن می‌گویند مجازند از اسامی خاص متعلق به آن زبان یا گویش در نامگذاری محصولات و مؤسسه‌ها و اماکن مربوط به خود در‌همان مناطق استفاده کنند.
ماده ۷ – تبدیل نامهای خاص محصولات ساخت کشورهای دیگر به زبان فارسی الزامی نیست و تغییر اسامی مؤسسه هایی که این نوع محصولات را‌عرضه میکنند ضرورت ندارد.
ماده ۸- کالاهای صادراتی مشروط بر اینکه در داخل کشور توزیع نشود از شمول قانون و این آیین نامه خارج است.
ماده ۹ـ عبارتهای شامل الفاظ بیگانه که در نوشته‌ها یا سخنان موضوع قانون و این آیین نامه به لحاظ رعایت امانت در نقل قول یا بیان خصوصیات و‌مقتضیات تاریخی و اجتماعی و آموزشی ذکر آنها ضرورت دارد از شمول قانون و این آیین نامه مستثنی هستند.
ماده ۱۰ـ دستگاههای اصلی مذکور در ماده ۲ این آیین نامه موظفند به منظور زمینه سازی برای اجرای قانون و این آیین نامه با تشکیل شورای حفظ و‌ترویج زبان فارسی به ریاست نماینده بالاترین مقام آن دستگاه ضمن هماهنگی و ارتباط با فرهنگستان نسبت به شناسایی و اعلام واژه‌های بیگانه که در‌آن دستگاه و واحدهای وابسته به آن به کار می‌رود و پیشنهاد معادل فارسی آن به فرهنگستان و یافتن راههای ترویج معادلهای فارسی تصویب شده‌توسط فرهنگستان در دستگاه متبوع خود اقدام کنند .
ماده ۱۱ – صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است با ایجاد واحد مناسب در تشکیلات فعلی خود ضمن زمینه سازی برای اجرای قانون و‌این آیین نامه با جدیت از بکارگیری واژه‌های نامانوس بیگانه خود داری کند و ضوابط دستور زبان فارسی معیار را در کلیه برنامه‌های خود رعایت نماید‌صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ملزم است واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را پس از ابلاغ در تمامی موارد بکار برد.
ماده ۱۲- دستگاههای یاد شده در ماده (۲) این آیین نامه که به کارگاهها، کار خانه‌ها، اماکن تولیدی و تجاری و خدماتی پروانه تأسیس و پروانه کسب یا‌بهره برداری یا اجازه تولید و ادامه فعالیت می‌دهند موظفند پس از صدور پروانه و اجازه تولید و ادامه فعالیت به متقاضیان ابلاغ کنند تا نسبت به تغییر‌نام مؤسسه یا محصولات خود و گزینش نام فارسی اقدام کنند.
تبصره – ذکر نام قبلی مکانها و محصولات در کنار نام جدید آنها (بین دو کمان) حداکثر تا مدت دو سال مجاز است.
ماده ۱۳ – کلیه روزنامه‌ها و نشریه‌های فارسی زبان موظفند مفاد قانون را در چاپ آگهی‌های عمومی داخلی تبلیغاتی و تجاری رعایت کنند .
ماده ۱۴ – استفاده از تابلو یا نوشته‌ها و نشانه هایی که منحصراً به خط غیر فارسی تنظیم شده باشد به استثنای نشانه‌های بین المللی ممنوع است.نیروی انتظامی موظف است از نصب و ادامه استفاده از آنها جلوگیری کند.
ماده ۱۵ – چنانچه بر سر فارسی بودن یک نام میان صاحب مؤسسه و دستگاههای مجری اختلاف نظر پدید آید مرجع تشخیص فرهنگستان خواهد بود‌که به در خواست دستگاههای مجری نظر خود را اعلام خواهد کرد.
تبصره – فرهنگستان موظف است ظرف سه ماه از تاریخ وصول استعلام نظر خود را اعلام نماید در هر حال تا زمانی که فرهنگستان اعلام نظر نکرده‌است مجازاتهای موضوع تبصره (۸) قانون اعمال نخواهد شد.
ماده ۱۶- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در صورت اطلاع یا مشاهده تخلف از مفاد ماده (۱۲) این آیین نامه طی اخطاریه به متخلف ضمن بیان مورد‌یا موارد تخلف ۱۵ روز مهلت تعیین می‌کند تا رفع تخلف صورت گیرد چنانچه پس از پایان مدت مذکور تخلف رفع نشده باشد مراتب را به حوزه‌انتظامی محل اعلام می‌نماید تا نسبت به تعویض نشانه‌ها و تغییر اسامی و عناوین اقدام لازم به عمل آید در صورت تکرار تخلف مراتب از طریق‌مراجع قضایی برای اعمال مجازاتهای بند (ج) و (د) تبصره (۸) قانون منعکس خواهد شد .
ماده ۱۷ – وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیروی انتظامی موظفند با اختصاص واحد متناسب برای اجرای قانون و این آیین نامه اقدام نمایند.
ماده ۱۸ – وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سایر سازمانهای ذی ربط‌موظفند به نحو مقتضی از طریق وسایل ارتباط جمعی زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی اجرای قانون و این آیین نامه را فراهم کنند .
حسن حبیبی – معاون اول رییس جمهور” (سایت مجلس شورای اسلامی ایران)
نتیجه گیری
حق نامگذاری بر کودکان، انتخبا اسامی و نامگذاری محل کسب از ابتدائی ترین حقوق شهروندی محسوب می گردد که مخالفت با آن به خصوص اگر از طریق قوانین دولتی باشد نقض آشکار حقوق بشر و اعمال سیاست های نژادپرستانه می باشد. قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه که از سوی مجلس شورای اسلامی ایران تصویب گردیده و از سوی دولت اجرا می گردد استفاده از اسامی و نام های غیرفارسی را در ایران ممنوع کرده است. این قانون که به دستگاه اجرائی ایران حتی حق استفاده از خشونت را داده است از بارزترین نمود نژادپرستی فارسی موجود در ایران می باشد.
