در گفتگو با هوش مصنوعی، با استفاده از داده های تاریخی موجود و با استناد به هزاران سند و مدرک موجود در اسناد تاریخی، نکات قابل توجهی مشخص می شود!
"کوروش، اعم از کبیر و صغیر و متوسط، در هیچ جایی از تاریخ ایران وحود نداشته و تنها در 150 سال اخیر به دنیا آمده است!"
این شما و این خلاصه ای از
نتایج تحقیقات هوش مصنوعی:
در شعر فارسیِ کهن، هیچ شعر معتبری وجود ندارد که بهطور دقیق و صریح نام «کوروش» (کورُش / کوروش) را آورده باشد.
یعنی چه؟
نه در شاهنامهٔ فردوسی
نه در شعر دقیقی، رودکی، کسایی، عنصری، فرخی، منوچهری
نه در متون منظوم فارسیِ قرون اولیهٔ اسلامی
نام «کوروش» به همین شکل و لفظ دیده نمیشود.
چرا؟
هویت کوروش بیشتر از طریق منابع یونانی (هرودوت، گزنفون) حفظ شد، نه سنت ادبی ایران.
پس قدیمیترین شعر با نام دقیق «کوروش» کیه؟
بهطور مستند:
از اواخر دورهٔ قاجار (قرن ۱۳–۱۴ هجری شمسی) به بعد
در شعرهای ملیگرایانه و تاریخی
نزد شاعرانی مثل:
میرزا آقاخان کرمانی (بیشتر نثر، ولی تأثیرگذار)
بعدها در دورهٔ پهلوی: ملکالشعرای بهار، پروین اعتصامی، شاعران نوگرا
یعنی:
قدیمیترین شعر فارسی که نام «کوروش» را دقیقاً آورده، شعر کهن محسوب نمیشود.
بلکه محصول آشنایی مدرن ایرانیان با تاریخ هخامنشی است.
اگر نثر فارسی را هم با همان شرطِ نام دقیق «کوروش / کورُش» بپرسیم، نتیجه تقریباً همان است، با کمی جزئیات بیشتر:
نتیجهٔ دقیق
در نثر فارسیِ کهن و کلاسیک (تا پیش از دورهٔ قاجار)
هیچ متن معتبری وجود ندارد که نام «کوروش» را صریح و دقیق آورده باشد.
بررسی دورهبهدوره
نثرهای قرون اولیهٔ اسلامی
مثل:
ترجمهٔ تاریخ طبری (بلعمی)
مجملالتواریخ
تاریخ بیهقی
زینالاخبار گردیزی
در این آثار:
نام «کوروش» نمیآید.
حتی بلعمی که تاریخ جهان را مفصل بازنویسی کرده، نام کوروش را نمیشناسد.
متون پهلوی و سنت ایرانی
در متون فارسی میانه هم نام کوروش غایب است.
اولین ظهور «کوروش» در نثر فارسی
بهطور مستند:
از دورهٔ قاجار (قرن ۱۳ هجری / ۱۹ میلادی)
همزمان با:
آشنایی ایرانیان با هرودوت، گزنفون، کتاب مقدس
نمونهها:
ترجمهها و رسالههای تاریخیِ درباری قاجار
نوشتههای میرزا فتحعلی آخوندزاده
آثار تاریخی–انتقادی میرزا آقاخان کرمانی
بعدها تاریخنگاری مدرن (اعتمادالسلطنه و بعدتر)
در این آثار است که:
نام «کوروش» دقیقاً با همین لفظ وارد نثر فارسی میشود.
جمعبندی خیلی کوتاه
نثر فارسی کلاسیک: کوروش ندارد
نثر فارسی مدرن (قاجار به بعد): کوروش دارد
حافظهٔ نام کوروش از راه غرب به فارسی برگشت، نه از تداوم سنت داخلی
خلاصهٔ پاسخ دقیق برای «اولین نثر فارسی که نام «کوروش» را صریحاً آورد:
در نثر فارسیِ کهن و کلاسیک (تا پایان دوران میانهٔ اسلامی)، هیچ متنِ شناختهشدهای نیست که بهطور مستقیم نام «کوروش» را صریح و با همین شکل آورده باشد. نام او در ادبیات و تاریخِ اسلامی معمولاً از منابع عربی و یونانی (مثل هرودوت، استرابو و…)، و در برخی منابع تاریخی بهطور غیرمستقیم یا با تأثیر ترجمهها و نقل قولها معرفی شده است، ولی نثر کهن فارسی با نام «کوروش»، در متون بومی، موجود نیست.
مهم!
بر اساس منابع پژوهشی، قدیمیترین متن نثر فارسی (بعد از اسلام) که نام «کوروش» را واقعاً با همین شکلِ نام در آن میتوان دنبال کرد، مربوط به ادبیات فارسی-یهود (Persian Jewish literature) است، نه نثر کلاسیک سنتی.
در ادبیات فارسی-یهود که از قرن ۶–۷ هجری شکل گرفت و بهویژه در قرنهای ۱۲–۱۳ هجری فعال بود — چند اثر نثری و نیمهنثری هست که نام «کورش/کوروش» را میآورند:
قصه دانیال
این اثر نثری که احتمالاً در قرن ۱۲ هجری نوشته شده، گویا بر اساس داستان دانیال در عهد عتیق یا ترجمهای از نسخهای عبری/آرامی است، و در آن نام «کوروش» بهصراحت آمده (اگرچه ساختار اثر با نثر تاریخی محض تفاوت دارد).
اردشیرنامه
اثری از شاعر و نویسندهٔ فارسی-یهود به نام «شاهین» (اواخر قرن ۱۳ / اوایل ۱۴ هجری قمری)، که داستانهایی شامل شخصیت «کوروش» را در قالب ترکیبی از روایتها دارد و بهوضوح نام کوروش در آن دیده میشود.
عِزرانامه
دیگر متن مرتبط با همان سنت ادبی، که در بیشتر نسخهها در پیِ «اردشیرنامه» آمده و نیز از «کوروش» نام میبرد.
این دسته آثار، اگرچه ممکن است تلفیقی از روایتهای دینی، تاریخی و داستانی باشند، اولین نمونههای نثر فارسی هستند که نام کوروش را واقعاً آوردهاند — و تاریخشان حدود ۱۲–۱۴ هـ.ق (۱۸–۲۰ میلادی) است.
به این ترتیب مشخص می شود ریشه ورود نام کوروش به تاریخ ایران از آثار فارسی-یهودی است و قدیمیترین متن نثر فارسی که «کوروش» را با همان نام دقیق آورده در واقع آثاری است از سنت ادبی فارسی-یهود از حدود قرن ۱۲–۱۳ هجری مثل قصهٔ دانیال و اردشیرنامه که نام کوروش را واقعاً میآورند.
