در این نوشته به کوتاهی به معرفی مدرسه ترکی خیر یوردو (صلاحیه) اورمیه پرداخته شده است. این مدرسه ترکی در سال ١٩١٨ پس از دومین آزادسازی آذربایجان از اشغال اشرار در دوره حاکمیت مجدالسلطنه افشار اورومی بر آذربایجان به منظور تعلیم زبان و فرهنگ ترکی به کودکان و نوجوانان اورمیه تاسیس شد.
قابل ذکر است که ٩ سال پیشتر از مدرسه صلاحیه، یک مدرسه دیگر ترکی به سبک اروپائی در ناحیه اورمیه تاسیس شده بود. در سال ١٩٠٩ پطرس ایلیا افندی (میرزا آقا پتروس) کونسول عثمانی در اورمیه مدرسه‌ای در قریه بالو دایر کرده بود. برنامه تحصیلی آن به زبان ترکی بود و در آن ادبیات ترکی هم تدریس می‌کردند. (اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، محمد تمدن. ص ٨۴). با این وصف مدرسه صلاحیه و یا خیر یوردو دومین مدرسه مدرن ترکی در آذربایجان و ایران است.
زبان تدریس و همه مفردات و دروس مدرسه صلاحیه به زبان ترکی بودند. زبان فارسی نیز هر روز به مدت یک ساعت به علاقه‌مندان تدریس می‌شد. در کلاس‌ها به سبک مدارس اروپائی میز و نیمکت چیده شده بود و بر دیوار کلاس‌ها نقشه‌های جغرافیائی و تاریخ طبیعی آویزان بود. مدرسین و معلمان مدرسه را روشنفکران ترک بومی اورمیه تشکیل می‌دادند. حاجی میرزا فضل الله مجتهد مدیریت این مدرسه را بر عهده داشت. وی فرزند آقا میرزا اسدالله از روحانیون عالی رتبه و فقهای طراز اول شهر اورمیه آذربایجان در دو دهه نخستین قرن بیستم است. وی پس از تحصیلات ابتدائی به عتبات عالیات کشور عراق رفت، در آنجا بیش از بیست سال به تحصیل و تدریس علوم دینی پرداخت و پس از نیل به درجه اجتهاد به اورمیه زادگاه خویش بازگشت. در سالهای کشت و کشتارها و خونریزیهای جیلوها و داشناقها، وی بارها توسط دسته‌جات و اشرار مسیحی مورد ضرب و شتم واقع شد و خانه و دارائی‌اش غارت گردید. فضل الله مجتهد با اعلام جهاد بر علیه روسیه اشغالگر تزاری، نقش موثری در دفع بلای جیلوها از اورمیه و منطقه داشت. وی در سال ١٩٢٠ در اورمیه فوت کرد و در کنار آرامگاه شیخ ابوبکر، محل مدرسه پروین اعتصامی به خاک سپرده شد. ایشان در طول عمر بابرکت خویش خدمات ارزنده‌ای به دنیای اسلام عرضه کرد. (خبرگزاری بین‌المللی قرآن – ایکنا)
در دوره مذکور، فرهنگ و ادبیات ترکی در غرب آذربایجان به سرعت در حال شکوفائی و انتشار بود. در نتیجه بر آیند این عوامل بود که در مدت بسیار کوتاهی کلاسهای مدرسه “خیر یوردو” از کودکان و نوجوانان شهر که مشتاق سواد آموزی به زبان خود ترکی و تشنه یادگیری فرهنگ ترکی خویش بودند پرگردید. این مدرسه نقش مهمی در ترویج زبان و ادبیات و فرهنگ ترکی در میان کودکان و جوانان شهر و تربیت نسلی از آنها با زبان و معارف ترکی داشت. تعلیمات مدرسه باعث شد که کودکان و جوانان اورمیه بار دیگر ترک بودن خود را کشف و از آن حس غرور کنند.
مدرسه ترکی "خیر یوردو" اورمیه - 1918 میلادی
مدرسه ترکی “خیر یوردو” اورمیه – ۱۹۱۸ میلادی
در زیر مارش و سرود مدرسه خیر یوردوی اورمیه، که نزدیک به یک صد سال پیش کودکان و جوانان دانش آموز ترک آنرا آموخته و به حالت اجتماع می‌خواندند تقدیم می‌شود.
سرود مدرسه ترکی خیر یوردوی اورمیه ١٩١٨ میلادی. ( ١٢٩۶ شمسی)
سرود مدرسه ترکی خیر یوردوی اورمیه ١٩١٨ میلادی. ( ١٢٩۶ شمسی)
من بیر تورکم، دینیم جینسیم اولودور
سینه‌م، اؤزوم آته‌ش ایله دولودور
اینسان اولان وطه‌نینین قولودور
تورک ائولادی ائوده دورماز، گئده‌رم
یارادانین کیتابینی قالدیرتمام
وطه‌نیمین بایراغینی آلدیرتمام
دوشمه‌نیمی، وطه‌نیمه سالدیرتمام
تانری ائوی ویران اولماز، گئده‌رم
بو توپراقلار اجدادیمین اوجاغی
ائویم، کؤیوم، هپ بو یوردون بوجاغی
ایشته وطه‌ن، ایشته تانری قوجاغی
آتا یوردون ائولاد پوزماز، گئده‌ره‌م
تانریم شاهید، دوراجاغام سؤزومده
میلله‌تیمین سئوگیله‌ری اؤزومده
وطه‌نیمده‌ن باشقا شئی یوخ گؤزومده
یار یاتاغین دوشمه‌ن آلماز، گئده‌رم
آغ کؤینه‌کله گؤز یاشیمی سیله‌رم
قارا داشلا پیچاغیمی بیله‌رم
وطه‌نیم چون اوجالیقلار دیله‌رم
بو دونیادا کیمسه قالماز، گئدرم
منابع:
– سالنامه فرهنگ استان چهارم سال ١٣٣۶
– تاریخ مدارس خارجی در ایران. پرویز صلاحی و مهری بسناس، تهران، آوای نور
– مدارس جدید در دوره قاجاریه، بانیان و پیشروان. اقبال قاسمی پویا، تهران، نشر دانشگاهی، ١٣٧٧
– ارومیه در محاربه عالم سوز، از مقدمه نصارا تا بلوای اسمعیل آقا ۱۲۹۸ – ۱۳۰۰ شمسی. رحمت الله خان معتمد الوزاره، به کوشش کاوه بیات، تهران، پردیس
دانش ، ۱۳۸۸
– سفرنامه میرزا فتاح گرمرودی، تهران، ۱۳۴۷
– اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه. محمد تمدن، ارومیه، تمدن، تهران، کتابفروشی اسلامیه ، ۱۳۵۰
– بزرگان و سخن سرایان آذربایجان غربی. محمود رامیان، علاالدین تکش، محمد تمدن، ۱۳۴۶
– اورمیه در گذر زمان. حسن انزلی، ارومیه، انزلی، ۱۳۷۸
– مفاخر آذربایجان. عبدالرحیم عقیقى بخشایشى، چاپ اول، تبریز، نشر آذربایجان، سه جلد
– نام آوران اورمیه. علی بابایی نیولویی، تهران، تکدرخت؛ تبریز ، اختر، ۱۳۸۹
– گزارشهائی از انقلاب مشروطیت ایران. محمد امین رسولزاده.
– تاریخ ارومیه. احمد کاویانپور، تهران، آذرکهن، ۱۳۷۸
– مویه های شهر غریب، گزارشی مستند از وقایع جیلولوق و حوادث بعد از آن در ارومیه. غلامخان حشمت، آماده سازی فیروز حشمت، ارومیه، یاز، ۱۳۸۷
– تحولات غرب آذربایجان به روایت اسناد مجلس شورای اسلامی دوره های سوم تا پنجم. علی ططری، رحیم نیکبخت. تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۰
– تاریخ مشروطه ارومیه. میرزا ابوالحسن گرگانی (لشکر نویس باشی ارومیه) کیوان وزیری گرگانی، ارومیه
– تاریخچه ارومیه، یادداشتهایی از سالهای جنگ اول جهانی و آشوب بعد از آن .رحمت الله توفیق . تهران، پردیس دانش، شرکت نشر و پژوهش شیرازه کتاب، ۱۳۸۹
– سازمان آموزش و پرورش آذربایجان غربی ، تهران، قصیده‌سرا، ۱۳۸۴
– نگاهی به آذربایجان غربی، ایرج افشار سیستانی
