آنچه گمانه زنی در مورد رویکرد "واقعی" آیت الله خامنه ای را در آینده ممکن خواهد کرد، قاعدتا نه جملاتی در حد امروز، که رویکرد "عملی" منصوبان و منتسبان رهبری خواهد بود. به ویژه آنکه به نظر می رسد دغدغه اصلی وی در سخنرانی امروز، "طلبکار شدن مدّعیانِ پوچ‌اندیش و مدیون کردن جریان انقلابی کشور" بوده است
آیت الله خامنه ای در خطبه های امروز عید فطر گفت: "آتش به اختیار بودن" به معنای "بی‌قانونی و فحّاشی و طلبکار کردن مدّعیانِ پوچ‌اندیش و مدیون کردن جریان انقلابی کشور نیست". رهبر جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر اینکه "آتش‌به‌اختیار به معنی کار فرهنگی خودجوش و تمیز است" افزود "نیروهای انقلابی" باید بیش از همه قوانین را رعایت کنند.
این سخنان در شرایطی بیان شد که مجموعه ای از موضع گیری های آقای خامنه ای در هفته های قبل و بعد از انتخابات، به مقابله ای کم سابقه با رئیس جمهور تعبیر شده بود. به ویژه، توصیه او به "افسران جنگ نرم" در مورد "آتش به اختیار بودن" و یادآوری سرنوشت ابوالحسن بنی صدر در حضور حسن روحانی؛ که این آخری به سر دادن شعارهایی چون "روحانی، بنی صدر پیوندتان مبارک" در روز قدس - باز در حضور آقای روحانی- انجامیده بود.
با توجه به چنین سابقه ای، اظهارات امروز آیت الله خامنه ای نوعی واکنش به برداشت های قبلی از سخنان وی و به ویژه شعارهای تند روز قدس علیه رئیس جمهور تلقی شده. اما آیا این واکنش، مشخصا به معنای نهی حملات مشابه علیه حسن روحانی است؟
پاسخ این سوال، البته ممکن است مثبت یا منفی باشد. اما در هر صورت، به نظر می‌رسد شتابزده خواهد بود اگر تصور شود که مستنداتی در حد چند جمله از سخنرانی امروز رهبر، برای پاسخگویی به این پرسش کافی هستند.
بیشتر بخوانید: افسانه 'نیروهای خودسر' در جمهوری اسلامی ایران
حمایت "صددرصدی" از یک رئیس جمهور
در پی حمله به کوی دانشگاه تهران در ۱۸ تیر ۱۳۷۸، درگیری بین دو جناح اصلی سیاسی ایران و در نتیجه شدت حملات محافظه کاران به محمد خاتمی، به میزان بی سابقه ای - تا آن زمان- افزایش یافت.
با گذشت سه هفته از واقعه ۱۸ تیر، رهبر جمهوری اسلامی در اظهاراتی غیرمنتظره اعلام کرد که از مواضع آقای خاتمی بعد از آن واقعه به طور "صددرصد" حمایت می کند. وی در خطبه های نماز جمعه ۸ مرداد ۱۳۷۸ گفت "همه بدانند که مواضع رؤسای کشور - به‌خصوص رئیس جمهور محترم - در این قضایا، مواضعی بود که صددرصد مورد تأیید و حمایت من بود" و افزود: "من به طور قاطع از شخص رئیس جمهور حمایت می‌کنم."
ابوالقاسم خزعلی، عضو متوفی شورای نگهبان، سال‌ها بعد نقل کرد که پس از اظهارات مشهور آیت الله خامنه ای در دفاع از محمد خاتمی، در دیداری با رهبر به او گفته است: "شما فرمودید من صددرصد رئیس جمهور را تأیید می کنم. این مطلب، خیلی دنباله دارد... تا ما بخواهیم جایی صحبت کنیم، بلافاصله می گویند: آقا ایشان را صددرصد تأیید کردند."
بیشتر بخوانید: تئوری محذوریت آیت الله خامنه ای
به گفته آقای خزعلی، آقای خامنه ای در پاسخ به او تاکید کرده بود که صحبت هایش "بدان معنا نیست که شما انتقاد نکنید" و افزوده بود: "شما اگر مطلبی دارید بگویید و انتقاد کنید."
در عمل هم پس از سخنرانی آیت الله خامنه ای، نه تنها رویکرد تهاجمی محافظه کاران ادامه یافت، که مواضع رهبر در انتقاد از دولت به تدریج تندتر شد. او تنها یک ماه بعد از اعلام حمایت صددرصدی از محمد خاتمی، در دیدار ۱۰ شهریور ۱۳۸۷ با سپاهیان و بسیجیان در مشهد با هیبتی که یادآور جبهه های جنگ بود-چفیه به دوش- ظاهر شد. هرچند این ظاهر برای خیلی از ناظران صحنه سیاسی ایران تازگی داشت، اما چفیه انداختن، به تناوب در سخنرانی های دیگر نیز تکرار شد.
پس از سخنرانی چفیه به دوش اول اردیبهشت ۱۳۷۹ -که در آن مطبوعات حامی دولت به "پایگاه دشمن" تشبیه شدند و به توقیف دستجعی آنها انجامید- تقریبا برای کسی تردیدی باقی نمانده بود که این ظاهر جدید، تصادفی نیست. به تدریج نیز، همزمان با افزایش تنش میان رهبر و دولت وقت، چفیه به بخشی ثابت از پوشش آیت الله خامنه ای تبدیل شد.
لباس شخصی ها و مغضوبان رهبری
واکنش تلویحی رهبر جمهوری اسلامی به ماجراهای روز قدس، در شرایطی صورت گرفته که شعار دادن علیه مسئولان متهم به ناهمسویی با رهبر در حضور این مسئولان، پدیده شناخته شده ای در فضای سیاسی ایران است.
در مواردی حتی شعاردهندگان، در نزدیکی شخص آیت الله خامنه ای نیز چنین شعارهایی را سر داده اند.
یکی از معروف ترین صحنه های چنین برخوردی در مراسم سالگرد درگذشت آیت الله خمینی در آرامگاه وی، در ۱۴ خرداد ۱۳۸۹ رخ داد که در جریان آن، عده ای از شعاردهندگان در حضور آقای خامنه ای و با شعار حمایت از رهبر، سخنرانی حسن خمینی را بر هم زدند. حسن خمینی در آن زمان، متهم به ناهمسویی با رهبری در جریان وقایع پس از انتخابات ۱۳۸۸ شده بود.
در ۱۴ خرداد ۱۳۹۰ و پس از خبرسازشدن "نافرمانی" محمود احمدی نژاد بر سر وزات اطلاعات، نوبت به بر هم خوردن سخنرانی محمود احمدی نژاد با شعارهای حمایت از رهبر رسید. یک سال بعد و در ادامه نافرمانی های آقای احمدی نژاد از آیت الله خامنه ای، باز سخنرانی او بر هم خورد؛ هرچند حسن خمینی هم، مانند سال ۱۳۹۰ و البته کمتر از سال ۱۳۸۹، هدف شعارهای تند قرار گرفت.
با روی کار آمدن حسن روحانی در سال ۱۳۹۲، نوبت به او رسید که سخنرانیش در مراسم ۱۴ خرداد ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ مختل شود. امسال هم، اساسا جز آیت الله خامنه ای کسی در مراسم سالگرد درگذشت آیت الله خمینی در آرامگاه او سخنرانی نکرد که دلیل آن "رعایت حال مردم روزه دار" عنوان شد.
در هیچ یک از موارد اخلال در سخنرانی مقام های سیاسی در سال های گذشته، این عمل از سوی آقای خامنه ای محکوم نشد.
"هزینه" حملات لباس شخصی ها
رهبر جمهوری اسلامی، البته در مواردی تندروی لباس شخصی ها را مورد انتقاد قرار داده است. او مثلا در اظهارنظرهایی جداگانه، از حمله به کوی دانشگاه در سال های ۱۳۷۸ و ۱۳۸۸، ورود معترضان به سفارت بریتانیا در سال ۱۳۹۰ و حمله به سفارت عربستان در سال ۱۳۹۴انتقاد کرده است.
اما در هیچ کدام از این موارد، نشانه ای وجود نداشته که آیت الله خامنه ای، منتقد "نفس حملات" لباس شخصی ها در خیابان ها باشد و هر بار، حداکثر، از بابت برخی "زیاده روی" های این نیروها یا هزینه‌های کنترل‌نشده اقداماتشان گله مند بوده است.
به عنوان نمونه، بعد از ورود به سفارت بریتانیا، آقای خامنه ای با اشاره به "اشغال آن سفارت خبیث" گفت که در این فقره، "احساسات جوانان درست بود ولی رفتنشان [به داخل ساختمان] درست نبود"؛ یا بعد از ماجرای سفارت عربستان این اقدام را "به ضرر کشور و به ضرر اسلام" دانست اما بلافاصله افزود: "این را بهانه قرار ندهند برای اینکه جوان های انقلابی ما را مورد تهاجم قرار بدهند."
در هر دو مورد هم، قوه قضاییه با عاملان حمله به سفارتخانه‌ها برخورد جدی نکرده است.
درست به همان شیوه که در پی هر دو بار حمله به خوابگاه دانشجویان در سال ۱۳۷۸ و ۱۳۸۸ نیز، دستگاه قضایی با لباس شخصی های عامل این حملات برخورد نکرده است.
میزان مصونیت لباس شخصی های مهاجم به دانشجویان در حدی بود که حتی بعد از ماجرای کوی دانشگاه در ۱۳۷۸، کسانی در حد سرپرست ناحیه انتظامی تهران بزرگ یا فرمانده "نوپو" هم مورد محاکمه قرار گرفتند (هرچند تبرئه شدند) اما پای یکی از لباس شخصی‌ها نیز به دادگاه کشیده نشد.
قابل تامل بود که تنها چند ماه بعد، گروهی از لباس شخصی ها به جان سعید حجاریان مشاور سیاسی رئیس جمهور و نایب رئیس شورای شهر تهران سوء قصد کردند و دستگیر شدند. اما عضوی از بسیج که اسلحه را روی سر آقای حجاریان گذاشته و شلیک کرده بود -سعید عسگر- به پانزده سال حبس محکوم شد و نهایتا هم پس از طی یک سال از دوران محکومیتش از زندان آزاد شد.
قوه قضاییه چهار سال بعد، در جریان محاکمه سعید عسگر به‌دلیل حمله به خوابگاه دانشجویی طرشت، او را "فاقد پیشینه کیفری" معرفی کرد که نشان می داد سوء قصد مسلحانه سال ۱۳۷۸، حتی برای او سابقه کیفری هم محسوب نشده است.
واکنش به ماجرای روز قدس
به دنبال حملات لفظی مراسم روز قدس امسال به حسن روحانی، معاون امنیتی و انتظامی استانداری تهران گفته است "توهینکنندگان به رئیسجمهور به صورت کلی شناسایی شده اند" و افزوده: "پرونده این افراد در صورت صلاحدید به دستگاه قضایی ارسال میشود."
وی در عین حال تاکید کرده: "این امکان نیز وجود دارد که پس از بررسی و شناسایی افراد خاطی ضرورتی برای ارجاع پرونده آنها به دستگاه قضایی نباشد که در این خصوص دستگاههای مسئول تصمیمگیر خواهند کرد."
این مقام امنیتی، البته توضیح بیشتری نداده که چرا حتی شک دارد پرونده این افراد به قوه قضاییه ارسال می شود یا نه، اما شاید با توجه به تجربیات سال های پیش پرونده های مرتبط با "لباس شخصی ها"، فهمیدن تردیدهای او چندان دشوار نباشد.
این در حالی است که همین امروز و اندکی پیش از صحبت های آیت الله خامنه ای، میثم مطیعی، که از مداحان مراسم مذهبی دفتر رهبری است، با اشعاری که از تریبون نماز خوانده خبر ساز شده. هرچند ستاد نمازجمعه اعلام کرد که خبر نداشته مداح مراسم قصد خواندن چنین اشعاری را دارد.
این مداح به عنوان نمونه گفته "ای نشسته صف اول نکنی خود را گم - پی اقدام تو هستند هنوز این مردم" یا " باز تحریم جدیدی به سنا رفت که رفت - جسم برجام چو روحش به فنا رفت که رفت". اشعاری که تلقی عمومی از آن، کنایه به حسن روحانی و دولتش بوده و با تشویق پرشور بسیاری از حاضران در مراسم نیز مواجه شده است.
با وجود همه اینها، البته کماکان غیرممکن نیست که سخنرانی امروز آیت الله خامنه ای در انتقاد از "بی‌قانونی و فحّاشی و طلبکار کردن مدّعیانِ پوچ‌اندیش و مدیون کردن جریان انقلابی کشور"، به معنی انتقاد از اظهارات و اقدامات تندی باشد که گروهی از حامیان او، علیه رئیس جمهور و دولتش انجام می دهند.
اما آنچه گمانه زنی در مورد رویکرد "واقعی" رهبر جمهوری اسلامی را در آینده ممکن خواهد کرد، قاعدتا نه جملاتی در این حد، که رویکرد "عملی" منصوبان و منتسبان رهبری خواهد بود.
به ویژه آنکه به نظر می رسد دغدغه اصلی آقای خامنه ای در سخنرانی امروز، نه رئیس جمهور و دولتش، که "طلبکار شدن مدّعیانِ پوچ‌اندیش و مدیون کردن جریان انقلابی کشور" بوده است.
