آذوح: وقتی سخن از تاریخ ایران به گوش می‌رسد، ناخودآگاه تاریخ ۲۵۰۰ ساله در ذهن متصور می‌شود، تاریخی که به علت تبلیغات زیاد، خیلی از مردم ایران و جهان، تنها قدمتی ۲۵۰۰ ساله برای کشور متصور بوده و مبدا تاریخ ایران را ورود آریایی‌ها می‌دانند و در همین راستا اولین درس تاریخ کودکان با “آریایی‌ها چگونه وارد ایران شدند؟” در فکر تلقین این تفکر نادرست است.
به گزارش یول پرس با مطالعه تاریخ چهارگوشه کشور معلوم می‌شود تاریخ و تمدن درخشان این خطه نه بعد از ورود آریایی‌ها بلکه پیشتر از آن به وجود آمده است و وجود آثار باستانی گرانقدر موید همین ادعاست.
یکی از این آثار تاریخی ارزشمند، منطقه “شهر یئری” در مشگین شهر استان اردبیل است، محل باستانی که تاریخ آن به ۸ هزار سال قبل بازمی‌گردد و حتی برخی تاریخ این منطقه را به ۱۰ هزار سال قبل نیز بسط داده‌اند.
منطقه باستانی معروف به “شهر یئری” در شمال غربی روستای پیرازمیان در ۳۱ کیلومتری شرق مشگین شهر و ۶۰ کیلومتری غرب اردبیل و در کنار رود قره سو قرار دارد. وسعت این منطقه تاریخی ۴۰۰ هکتار بوده و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل می شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ پیش از میلاد و قوشا تپه به ۸ هزار (یا ۱۰ هزار)سال پیش می‌رسد.
اولین بار در حدود ده سال پیش از انقلاب اسلامی چارلز برنی در این محوطه کاوش کرد و از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ سه فصل حفاری به سرپرستی علیرضا هژبری نوبری در آن انجام شد.
در اولین فصل حفاری که در آبان ۸۳ آغاز شد قبرهای عصر آهن بررسی شدند که پیش از آن توسط جویندگان عتیقه تخریب شده بودند و تنها ساختمان بندی قبرها معلوم بود. در این دوره سفالهایی مربوط به دوره کالکولتیک (دوره مس – سنگی) کشف شد و قدمت منطقه را به ۳۵۰۰ سال از از عصر آهن به عقب برد. این سفالها شبیه سفالهای مناطق باستانی دالما و حاجی فیروز هستند. به این ترتیب برای اولین بار قدمت سکونت بشر در استان اردبیل به دوره مس- سنگ رسید. برخی از سفالها منقوش و برخی با طرح سبدی بودند. تعدادی سفال دو لایه نیز در حفاری کشف شد که احتمال می رود لایه دوم سفال برای ترمیم قسمتهای شکسته سفال به کار رفته است.
در منطقه شهر یئری تعداد زیادی سنگ شیشه برنده(ابسیدین) کشف شد که می تواند گواهی بر ارتباط این منطقه با قفقاز و آناتولی باشد زیرا سابقه استخراج این نوع سنگ در این مناطق شناخته شده است. از ابسیدین برای برش سنگهای سخت در دوره کالکولتیک استفاده می شده است و به نظر دانشمند اینجا اولین منطقه‌ای است که تمدن به شکل شهرنشینی خود را نشان می‌دهد.
در این منطقه چند دوره تاریخی از مس- سنگی ، عصر آهن۱ و عصر آهن ۲ مشخص شد و بقایایی از قلعه ای متعلق به دوره آهن کشف گردید.
در فصل بعدی حفاری در سال ۸۴ بقایایی از سفال، مفرغ و نقوش انسانی دیده شد که باستان شناسان آنها را نذوراتی متعلق به معبد میدانستند. یکی از این دو معبد در زیر دیوار دفاعی قلعه قرار داشت . باستان شناسان نتیجه گرفتند در دوره اورارتویی که ساکنان شهر یئری بر روی معبد خود قلعه ساخته بودند از دین خود روی گردانده اند و خدای اورارتویی( خالدی) را پذیرفته اند. البته این امر میتواند اختیاری یا به اجبار صورت گرفته باشد.
در این فصل حفاری یک لایه نیز در زیر محوطه داخلی قلعه کشف شد که به شهری متروک و قدیمی تر تعلق داشت و برخی سفالهای قهوه ای مایل به بنفش و سفالهای داغدار و سیاه نیز در این محل کشف شدند که به پیش از عصر آهن تعلق دارند.
در فصل سوم حفاری مشخص شد که در دوره اورارتوییان، قلعه به آتش کشیده و متروک شده است. وجود خاکستر در لایه های خاک قلعه نشان دهنده آتش سوزی قلعه است . به این ترتیب دوئره های متوالی زندگی بشر از ۷۰۰۰ تا دوره اورارتوییان در شهر یئری به صورت متوالی مشخص شد. در این فصل تعداد زیادی ظروف سفالی، اشیای زرین مانند آویز، دگمه های زینتی و پلاکهای طلایی و مفرغی کشف گردید.
نیایشگاه اصلی منطقه شهریئری در این فصل از زیر خاک بیرون آمد که شامل ۵۳۷ سنگ افراشت با ارتفاعهای مختلف از ۷۰ تا ۳۶۰ سانتیمتر با شکلهای انسانی هستند و اشکال حجاری شده روی سنگها مشابهند و حاوی صورت آدمی( بدون دهان) ، دست و شمشیر هستند.
در مناطق دیگری از آذربایجان نیز سنگ افراشت وجود دارد مانند سنگ افراشت نشت بان سراب ولی هیچ کدام دارای حجاری نیستند.
باستان‌شناس معروف کشور، هژبری نوبری، در خصوص این منطقه می‌گوید: زمانی می‌توان در خصوص اعجاز این منطقه گفت که درمجموع ۵۳۷ استل در معبد به دست آمد که در هیچ کجای دنیا مشابه ندارد و به‌عنوان‌مثال در ترکیه فقط ۳۰ عدد، در آذربایجان یک عدد است و در مغولستان هرچند زیاد اما به‌صورت انفرادی است.
این باستان‌شناس تأکید دارد که ساخت این مجموعه با تفکر و مدیریت انجام‌شده و هدفی را دنبال می‌کرده است بطوریکه کریدور و دالان اصلی درست در مقابل کوه ساوالان است.
در غرب محل تجمع سنگها غاری قرار دارد که ساکنان محلی آنرا قارا کؤهول نام نهاده اند. روبروی آن چند تخته سنگ بر روی هم گذاشته شده اند و به این ترتیب سه فصل حفاری منطقه باستانی یری در سال ۸۴ به پایان رسید.
مدیر کل میراث فرهنگی اردبیل در سال ۸۴ طی بازدید از منطقه اعلام کرد که در سال ۸۵ حریم شهر یئری تعیین خواهد شد و این منطقه باستانی به ثبت ملی و جهانی خواهد رسید. ولی در مرداد سال ۸۵ با تغییر دولت، تحقیقات باستان شناسی منطقه تعطیل شد. وی در مرداد سال ۸۶ اعلام کرد که کار طراحی سازه محافظ با اعتباری به مبلغ بیست میلیون تومان انجام خواهد شد در حالی که این کار نیاز به صد میلیون تومان بودجه دارد.
منطقه شهر یئری که وسیع ترین منطقه تاریخی استان اردبیل و یکی از با اهمیت ترین مناطق پیش از تاریخ شمال غرب ایران است به شماره ۶۱۶۲ به ثبت آثار ملی رسید. ولی به دلیل عدم حفاظت از منطقه سرمای بی سابقه زمستان سال ۸۶ سنگ افراشتها را مورد حمله قرار داد و در اول بهمن ۸۶ با یک زیر نویسی تلوزیونی در شبکه خبر اعلام شد که ۸۰% از آثار تاریخی منطقه یری بر اثر سرما از میان رفته است. در واقع یکی از با ارزش ترین و بی نظیر ترین آثار باستانی ایران و جهان در اثر بی مسولیتی سازمان میراث فرهنگی از دست رفت و به هیچ وجهه قابل مرمت نبود.
این منطقه در کل جهان بی‌نظیر و بی‌سابقه بود اما شاید به دلیل اینکه تاریخ آن به بیش از ۲۵۰۰ سال و قبل از هخامنشیان می‌رسد مورد توجه قرار نگرفت و آثار کشف شده که نزدیک به ۱۰۰ قرن در داخل خاک سالم مانده بودند در عرض چند سال نابود شدند و طبق گفته‌ی یکی از مسئولین سابق میراث فرهنگی استان اردبیل، در سال ۱۳۸۳ دوباره برای حفاظت از این سنگواره‌ها، اقدام به دفن دوباره آنها در زیر خاک شده بود، ولی بعدا دوباره بدون طراحی برنامه خاصی برای محافظت از آنها، از خاک بیرون کشیده شده‌اند.
حال ۸۰ درصد ثا این منطقه نابود شده و مابقی نیز در حال از بین رفتن است و مسئولینی که باید این منطقه را برای شناساندن به مردم جهان به مرحله ثبت جهانی می‍‌رساندند، حتی هیچ اقدامی برای حفظ آن نکرده‌اند و همواره نبود بودجه را دلیلی بر این کاستی خود اعلام می‌کنند در حالی که موضوع بودجه برای چنین میراث ارزشمندی تمسخرآمیزترین سخن ممکن است.
البته چند سال پیش میراث فرهنگی اردبیل با نصب کوتاه مدت داربست‌ها و سایه بان فلزی برای نگهداری این آثار، تلاش کرد اما پس از مدت کوتاهی داربست‌ها و حفاظ‌ها را یا خود میراث فرهنگی جمع کرد و یا تندباد آن را فروریخت.
اقداماتی نیز از جمله روکش برای معبد نیز آغاز شد اما در مراحل اولیه متوقف شده و آثار اعجاز تمدن بشری همچنان زیر باران، برف، سرما و گرما روزهای پایان عمر خود را می‌گذراند و مسئولین استان اردبیل همچنان منتظر معجزه‌ای از طرف مرکز و تزریق بودجه هستند.
دیروز مردم اردبیل تصمیم گرفتند که بیش از منتظر نمانده و با تجمع در محل شهر یئری، مسئولان استانی و کشوری را متوجه این محل نمایند تا مجبور نشوند مانند آستارا و حیران برای نبودنش حسرت بخورند، لذا صدها نفر از مردم مشگین‌شهر و دیگر شهرهای استان اردبیل به تشکیل زنجیره انسانی، فریاد توجه مسئولین را سر دادند.
این منطقه تاریخی اگر در شهر یا کشوری دیگری غیر از آذربایجان یافت می‌شد بطور حتم تابحال برای جهانیان شناخته شده بود و شاید مانند منطقه استون‌هنج انگلستان به عنوان یکی از اعجایب جهان مطرح شده بود اما متاسفانه این منطقه چند سال دیگر نابود خواهد شد.
