پژوهشگر حقوق بین الملل

عبارت حق «تحصیل به زبان مادری» به این معنا است که فرد حق دارد آموزش‌های رسمی و درسی خود را به زبان مادری‌اش دریافت کند. به عبارت دیگر، مطالب درسی به زبانی که او در خانه و در محیط زندگی‌اش صحبت می‌کند، تدریس شوند. اما حق «تحصیلِ زبان مادری» به معنای داشتن حق آموزش و یادگیری زبان مادری به عنوان یک درس یا واحد درسی در کنار دیگر دروس و زبان‌ها است. یعنی افراد حق دارند زبان مادری خود را به عنوان یک زبان مستقل در مدرسه یا مراکز آموزشی یاد بگیرند. به عبارت دیگر، حق تحصیل به زبان مادری به استفاده از زبان مادری به عنوان زبان اصلی آموزش اشاره دارد، در حالی که حق تحصیلِ زبان مادری بر یادگیری خود زبان مادری تاکید دارد.

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) همواره تاکید به حق تحصیل به زبان مادری داشته و ترویج آموزش به زبان مادری را یک گام اساسی در جهت ایجاد عدالت آموزشی و فرصت‌های برابر برای همه کودکان دانسته است. این سازمان بر اهمیت آموزش به زبان مادری در چندین سند کلیدی تاکید می کند و از نقش آن در بهبود نتایج یادگیری و ارتقای تنوع زبانی و فرهنگی حمایت می کند.

یکی از اسنادی که در آن به موضوع تحصیل به زبان مادری تاکید شده است، گزارش پایش جهانی آموزش برای همه (EDUCATION FOR ALL GLOBAL MONITORING REPORT) است که آموزش مبتنی بر زبان مادری را برای بهبود کیفیت آموزشی، به‌ویژه در جوامع زبانی متنوع، ضروری می‌داند. این گزارش نشان می‌دهد که دانش‌آموزانی که آموزش خود را به زبان مادری سپری می‌کنند، احتمال موفقیت بیشتری در تحصیل دارند.

یونسکو معتقد است، برای اینکه کشورها بتوانند آموزش با کیفیت و فراگیر برای همه فراهم کنند، زبان آموزش باید زبانی باشد که «دانش‌آموزان بتوانند صحبت کنند و درک کنند»(OREALC-UNESCO AND LLECE, 2020: 12).

تحقیقات نشان می‌دهد که آموزش مبتنی بر زبان مادری (آموزش به زبان مادری) توسعه شناختی را افزایش می‌دهد، به دانش‌آموزان کمک می‌کند بهتر و سریع‌تر یاد بگیرند، یادگیری زبان دوم را تقویت می‌کند و اعتماد به نفس و مشارکت دانش‌آموزان در کلاس درس را بهبود می‌بخشد (CERNA, 2019; UNESCO, 2012; UNESCO, 2010; UNITED NATIONS HUMAN RIGHTS COUNCIL, 2009).

به عنوان مثال، تجربه کشورهایی مانند نروژ و مالزی نشان داده است که آموزش کودکان به زبان مادری خود، به‌ویژه در مقاطع پیش‌دبستانی و ابتدایی، پایه‌ای قوی برای یادگیری آن‌ها ایجاد می‌کند (UNITED NATIONS HUMAN RIGHTS COUNCIL, 2009).

علاوه بر آن، تدوین سیاست‌های زبانی، تصویب قوانین ملی و ایجاد مدارس و موسساتی برای تضمین حق «تحصیل به زبان مادری» می‌تواند به گروههای اتنیکی کمک کند تا آموزش با کیفیت دریافت کنند (UNITED NATIONS HUMAN RIGHTS COUNCIL, 2009; UNITED NATIONS, 2011).

به عنوان مثال، کشورهایی مانند آرژانتین، برزیل، بلغارستان، جمهوری چک، استونی، آلمان، مجارستان، ایرلند، مکزیک، مولداوی، نروژ، رومانی، اسلواکی، ترکیه، اوکراین و ونزوئلا مجموعه‌ای از قوانین و استراتژی‌های ملی را برای حفظ حقوق زبانی گروه‌های اتنیکی در آموزش اجرا کرده‌اند (OREALC-UNESCO AND LLECE, 2020; UNESCO, 2018A).

علاوه بر این، نوع دیگری از سیستم آموزشی که بخصوص در کشورهای چندزبانه وجود دارد، آموزش چندزبانه مبتنی بر زبان مادری است که رایج‌ترین شکل آن به این صورت است که زبان رسمی به شکل یک درس در دوره ابتدایی در مدارس تدریس می‌شود در حالیکه زبان مادری به عنوان زبان آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد (UNESCO, 2010).

بر اساس نتایج تحقیقات یونسکو می‌توان گفت، آموزش به زبان مادری یکی از عوامل کلیدی برای فراگیری و یادگیری با کیفیت است که از اهداف هفده‌گانه توسعه پایدار (SDGS) می‌باشد و بدون وجود این رکن، سایر جنبه‌های توسعه تحقق نیافته و توسعه پایدار شکل نخواهد گرفت. در واقع، بدون تحقق هدف چهارم (SDG4) که آموزش با کیفیت از طریق آموزش مبتنی بر زبان مادری است، ۱۶ هدف دیگر دست نیافتنی باقی خواهند ماند(UNESCO, 2017). در واقع می توان گفت، آموزش به زبان مادری به طور مستقیم به بهبود فرصت‌های شغلی و اقتصادی در جوامع کمک می‌کند. دانش‌آموزانی که به زبان مادری خود آموزش می‌بینند، مهارت‌های زبانی و فرهنگی خود را بهبود می‌بخشند، که می‌تواند به افزایش اشتغال و درآمد در آینده منجر شود.

گزارش یونسکو نشان می‌دهد که آموزش با کیفیت به زبان مادری می‌تواند به کاهش فقر و ارتقاء شرایط زندگی منجر شود. علاوه بر این، آموزش به زبان مادری به ویژه برای گروههای اتنیکی بسیار حیاتی است. این نوع آموزش می‌تواند به نهادینه‌سازی حقوق زبانی و فرهنگی آن‌ها کمک کند و به ایجاد جامعه‌ای عادلانه‌تر منجر شود.

با فراهم کردن فرصت‌های آموزشی به زبان مادری، دولت‌ها می‌توانند به تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی کمک کنند و اطمینان حاصل کنند که همه افراد به آموزش با کیفیت دسترسی دارند.

همچنین، آموزش به زبان مادری به حفظ و تقویت فرهنگ و هویت اجتماعی کمک می‌کند. در واقع، این نوع آموزش نه تنها به توسعه مهارت‌های زبانی کمک می‌کند، بلکه به افراد این امکان را می‌دهد که با فرهنگ و تاریخ خود آشنا شوند و احساس تعلق بیشتری به جامعه خود داشته باشند. یونسکو تأکید می‌کند که این امر می‌تواند به تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد جوامع پایدار کمک کند.

منابع:

1.CERNA, L. 2019. REFUGEE EDUCATION: INTEGRATION MODELS AND PRACTICES IN OECD COUNTRIES. OECD EDUCATION WORKING PAPER NO. 203. PARIS: ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT (OECD). RETRIEVED FROM: HTTPS://WWW.OECD.ORG/OFFICIALDOCUMENTS/PUBLICDISPLAYDOCUMENTPDF/?COTE=EDU/WKP(2019)11&DOCLANGUAGE=EN

2.UNITED NATIONS HUMAN RIGHTS COUNCIL. 2009. STUDY ON LESSONS LEARNED AND CHALLENGES TO ACHIEVE THE IMPLEMENTATION OF THE RIGHT OF INDIGENOUS PEOPLES TO EDUCATION. REPORT OF THE EXPERT MECHANISM ON THE RIGHTS OF INDIGENOUS PEOPLES. A/HRC/EMRIP/2009/2. RETRIEVED FROM:   HTTPS://WWW.RIGHT-TO-EDUCATION.ORG/SITES/RIGHT-TO-EDUCATION.ORG/FILES/RESOURCE-ATTACHMENTS/EXPERT_MECHANISM_ON_THE_RIGHTS_OF_INDIGENOUS_PEOPLES_2009_EN.PDF

3.UNITED NATIONS. 2011. RESOLUTION ADOPTED BY THE HUMAN RIGHTS COUNCIL* 18/8 HUMAN RIGHTS AND INDIGENOUS PEOPLES. GENEVA: UNITED NATIONS. RETRIEVED FROM: HTTPS://DIGITALLIBRARY.UN.ORG/RECORD/713604?LN=ES

4.UNESCO. 2010. REACHING THE MARGINALIZED. EFA GLOBAL MONITORING REPORT. RETRIEVED FROM: HTTPS://EN.UNESCO.ORG/GEM-REPORT/REPORT/2010/REACHING-MARGINALIZED

5.UNESCO. 2010. REACHING THE MARGINALIZED. EFA GLOBAL MONITORING REPORT. RETRIEVED FROM: HTTPS://WWW.UNICEF.ORG/SOCIALPOLICY/FILES/REACHING_THE_MARGINALIZED.PDF

6.UNESCO. 2012. WHY LANGUAGE MATTERS FOR THE MILLENNIUM DEVELOPMENT GOALS. BANGKOK: UNESCO. RETRIEVED FROM: HTTPS://UNESDOC.UNESCO.ORG/ARK:/48223/PF0000215296/PDF/215296ENG.PDF.MULTI

7.UNESCO. 2017. MOTHER TONGUE-BASED MULTILINGUAL EDUCATION: THE KEY TO UNLOCKING SDG 4 - QUALITY EDUCATION FOR ALL. RETRIEVED FROM: HTTPS://WWW.UNESCO.ORG/EN/ARTICLES/MOTHER-TONGUE-BASED-MULTILINGUAL-EDUCATION-KEY-UNLOCKING-SDG-4-QUALITY-EDUCATION-ALL

8.UNESCO. 2018A. ENSURING THE RIGHT TO EQUITABLE AND INCLUSIVE QUALITY EDUCATION. PARIS: UNESCO. RETRIEVED FROM: HTTPS://UNESDOC.UNESCO.ORG/ARK:/48223/PF0000251463?POSINSET =6&QUERYID=9E5CC75D-0A13-40B6-B696-45C01BDEC668

9.OREALC-UNESCO SANTIAGO (UNESCO OFFICE SANTIAGO AND REGIONAL BUREAU FOR EDUCATION IN LATIN AMERICA AND THE CARIBBEAN; LLECE (LATIN AMERICAN LABORATORY FOR THE ASSESSMENT OF QUALITY IN EDUCATION). 2020. INEQUALITY IN LEARNING ACHIEVEMENT AMONG INDIGENOUS STUDENTS IN LATIN AMERICA. RETRIEVED FROM: HTTPS://UNESDOC.UNESCO.ORG/ARK:/48223/PF0000375139_ENG?POSINSET=2&QUERYID=EDCF60A1-7865-4A91-BD59-5AE9AC15213F