آذربایجان پس از جنگ قاجار- روس و اشغال ۷۰% آزربایجان توسط روس‌ها به دونیم جنوب شمال، تقسیم شد .آزربایجان با۲۸۰ هزار کیلومتر مربع از اراضی‌اش در ترکیب دولت قاجار ماند و ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع از اراضی‌اش به اشغال روس تزاری در آمد.
تا روی كار آمدن رژیم پهلوی،(از ۱۸۲۸ تا ۱۹۳۴) جنوب آزربایجان در قالب مملکت خود مختار با ۲۸۰ هزار کیلومتر مربع همچنان بصورت کشوری تکپارچه بود .آزربایجان با خود مختاری کامل و قدرت سیاسی فزاینده، هم خودش و هم ممالک تحت حاکمیت امپراتوری خود رابا نام دولت قاجاریه اداره میکرد.
اشغال نظامی و تجزیه دوره اول آزربایجان جنوبی توسط دولت اشغالگر ایران با رژیمهای فارس پهلوی:
تجزیه دوره اول آزربایجان توسط رضا میرپنج پالانی و پسرش که باکودتای انگلیس روی کارآورده شده بودند آغاز شد. آزربایجان بعنوان مرکز سیاسی تورکان و امپراتوریهای تورک اشغال نظامی شد. ممالک خود مختارامپراتوری قاجار به اشغال پالانی در آمده و خودمختاری همه ممالک از جمله مملکت‌های تورک خراسان ،قشقایستان و آزربایجان لغو شد.پالانی در ۱۳۰۴ اسم”ایران “را بروی این جغرافیا نهاد و مامور شد ملت‌های غیر فارس ممالک را بطور باسمه‌ای زیرنام و هویت جعلی “ملت ایرانی” (ایرانی=پرشین)یکدست فارس کند .
پس از اشغال آزربایجان جنوبی توسط رژیم پهلوی والحاق آن به کشورو دولت تازه تاسیس ایران ،رژیم به تقسیم اراضی آزربایجان جنوبی وپیش کشی آن به ایالات جدیددیگر پرداخت. رضا پالانی پس از بوجود آوردن یک حکومت مرکزی مستبد، بدستور اربابانش انگلیسی‌ها (صاحبان اصلی قدرت و کودتا)تقسیم اداری کشور را عوض کرد.مملکت آزربایجان جنوبی را به استانهای مختلف تقسیم و اسم آذربایجان را از روی آنها برداشتند تا کلا اسم آذربایجان از ذهن تورکان زدوده شود.تجزیه و فارسیزه کردن از تاکتیک‌های سیاست اسیمیلاسیون ملل است میشود گفت ایرانی‌‌ها تا حدودی با زودودن نام آزربایجان و فارسیزه کردن اسم شهرها ،دهات ،کوه‌ها ،رود‌ها ، دریا‌ها ، و حتی سنگ‌ها توانسته آسیمیلاسیون خود را بیشتر به پیش برد .
اگر دقت کنیم در مناطقی همچون قزوین، مرکزی ،البرز ،کرج ،همدان ، که نام آزربایجان از روی آن ها برداشته شده آسیمیلاسیون هم با قدرت بیشتری کارکرد داشته است .
در تاریخ ۱۶/۸/۱۳۱۶ به موجب قانون مجلس رضا شاه، تقسیمات ممالک محروسه (قاجاریه) غصب شده و همچنین اسامی تاریخی ایالات حذف و کشورتازه تاسیس ایران به شش استان شمال غرب، غرب، شمال، جنوب، مکران و شمال شرق تقسیم می شود.
در سال ۱۳۱۶ش ممالك محروسه به ۱۰ استان تقسیم شد. بدین ترتیب آذربایجان جنوبی میان چهار استان تقسیم شد:
استان یكم شامل شهرستان‌های:۱ـزنجان ۲ـ قزوین ۳ـ ساوه ۴ـ سلطان‌آباد (اراك) ۵ـ رشت ۶ـ تنكابن
استان سوم شامل شهرستان‌های:
۱ـ اردبیل ۲ـ تبریز
استان چهارم شامل شهرستان‌های:
۱ـ خوی ۲ـ اورمیه ۳ـ سویوق بلاغ(مهاباد) ۴ـ مراغه ۵ـ بیجار و سقز و دیواندره و بانه
استان پنجم شامل شهرستان‌های:
۱ـ ایلام ۲ـ اسلام‌آباد غرب۳ـكرمانشاه ۴ـ سنندج ۵ـ ملایر ۶ـ همدان
نامهای تورکی شهرها و روستاها حتی اسامی کوه‌ها و رودخانه‌ها به فارسی تغییر یافت و سخن گفتن به زبان تورکی در مدارس و شهرها ممنوع گردید. بعد در آذرماه همان سال با تجدید نظر در تقسیمات سابق، کشور باسمه‌ای موسوم به ایران به ده استان تقسیم شده و بصورت مضحکی بر اساس شماره هایی از یک تا ده نام گذاری می شود. تبریز مرکز استان سوم و اورمیه مرکز استان چهارم شده حدود آذربایجان و نام آذربایجان بطور کامل از نقشه کشور حذف می شود. در این تقسیم بندی اردبیل جز استان سوم است.
اراضی آزربایجان جنوبی در ۱۳۲۴ با ایجاد حکومت ملی آزربایجان دوباره تا حدودی یکپارچه شد و اگر دولت جمهوری آزربایجان بدست ایرانیان سرنگون نمی‌شد مابقی ۱۰% اراضی آزاد نشده هم آزاد میشد اما در ۱۳۲۵ با شکست دولت جمهوری آزربایجان”حکومت ملی آزربایجان “ازدولت متجاوز شاهنشاه ایران و اشغال مجدد آزربایجان جنوبی بدست ایرانیان،با استانهای سوم-چهارم( آستارا،اردبیل،تبریز، ارومیه و بیجار) استان آذربایجان را تشکیل دادند. اما این تقسیم بندیها و نامگذاریهای مغرضانه بغیر از دوران پر افتخار جمهوری “حکومت ملی آزربایجان جنوبی” به رهبری فرقه دموکرات آذربایجان تا سال ۱۳۳۹ ادامه می یابد.
در ۱۳۲۶ با تاسیس استان مرکزی اراضی تاریخی آزربایجان جنوبی به مرکزیت تهران، قزوین، ساوه، اراک ازآزربایجان جنوبی جدا و به مرکزی داده شد. در ۱۳۳۴خود استان آذربایجان به دو قسمت شرقی( اردبیل، تبریز ) و غربی (مرکزیت اورمو-بیجار،سقز،دیواندره،بانه) تقسیم شد
در سال ۱۳۳۴ مجددا استان آذربایجان به دو قسمت شرقی(شامل اردبیل و تبریز) و غربی(مركزیت ارومیه و شامل بیجار و سقز و دیواندره وبانه) تقسیم شد. در کل کشور موسوم به ایران به ۱۳ استان و ۸ فرمانداری کل(بعدا ۱۱ فرمانداری کل) تقسیم می شود.
پس از تقسیم استان آذربایجان به دو قسمت، در سال ۱۳۳۷ بیجار،سقز، دیواندره و بانه از آذربایجان غربی جدا شدند و به سنندج و قروه كه در سال ۱۳۱۶ از آذربایجان جدا شده بودند پیوستند و به همراه مریوان و كامیاران استانی جعلی با نام كردستان شكل گرفت.کوتاه مدتی از تقسیمات جدید نگذشته بود که دوباره شهرهای حساس و مرزی آزربایجان جنوبی سونقور، بیجار، قوروه، انزلی به استانهای مجاور داده می شود .آستارا که قبلا بخشی از شهرستان اردبیل بود خود در سال ۱۳۳۷ به یک شهرستان تبدیل شد.
در سال ۱۳۵۰ آستارا نیز همانند انزلی از استان آذربایجان شرقی كه هنوز شامل اردبیل بود جدا شد و به استان گیلان ضمیمه شدبا جدا شدن آستارا از اردبیل ارتباط آذربایجان با دریای خزر بطورکامل قطع شد و تمام سواحل غربی دریای خزر به گیلان واگذار گردید. به این ترتیب آزربایجان جنوبی تنها بندر خزریانی خود را بر اساس استان بندی‌های موذیانه فارس‌ها به استان گیلان واگذار شد واز همه عواید گمرکی، توریستی، شیلات … که متعلق به این بندر بود محروم شد.
در سال ۱۳۵۲ با تاسیس استانهای زنجان و همدان، این دو شهر نیز از آذربایجان جدا شدند.در این سال زمینه را برای برداشتن نام آزربایجان از روی زنجان حاضر می‌کنند و بتدریج زنجان و دهات اطراف نیز فرمانداری کل شده همراه دیگر فرمانداریهای کل یازده گانه تا سال ۱۳۵۶ به استان تبدیل می شود.
در سال ۱۳۵۶ نام آزربایجان هم به طریق استان کردن زنجان از روی منطقه زنگان برداشته شده و نام زنگان به زنجان فارسیزه شد در سال ۱۳۵۶ قزوین از مركزیت جدا و به استان زنجان ملحق میشود.در این مدت نیززمینه را برای برداشتن نام آزربایجان از روی اردبیل وپروسه تبدیل شهرستان به فرمانداری کل حاضر می‌کنند که به دلیل بروز انقلاب این روند متوقف شد. متاسفانه تقسیم بندی خاک آزربایجان جنوبی بعد انقلاب اسلامی نیز ادامه یافت.
اشغال نظامی و تجزیه دوره دوم آزربایجان جنوبی توسط دولت اشغالگر ایران با رژیمهای فارس آخوندی
در سال ۱۳۷۲ نیز اردبیل از استان آذربایجان شرقی جدا شده و استان جدیدی تشكیل و نام ابدی آذربایجان از روی آن حذف گردید
در سال ۱۳۷۶ قزوین از استان زنجان جدا و استان قزوین را تشكیل داد.
در مجموع طی ۶۰ سال به ترتیب سنقر، سنندج، قروه، قزوین، ساوه، اراك، بیجار، سقز، دیواندره، بانه،آستارا، همدان، انزلی، زنجان و اردبیل از آذربایجان جدا و ضمیمه استانهای دیگر شدند . همراه این تكه تكه كردن‌ها به بهانه توسعه كاذب، سیاست‌های شدید ترك زدایی از طریق فارسیزاسیون و كردیزاسیون اسامی شهرها و روستاها و بافت جمعیتی و زبان نیز در طی این سالها اجرا شده و همچنان ادامه دارد.
در مجموع شهرهای زنجان، همدان، قزوین، سونقور، بیجار، قروه، ساوه، قم، کرج، نظر آباد، اشتهارد، بوئین زهرا، آبیک، شهریار و… مناطقی هستند که به مرور از پیکره آذربایجان جدا شده اند.
بد نیست اشاره ای هم به تقسیم به خوراسان افشار یورد(استان خراسان) بکنیم که به ۳ استان تقسیم کردند ولی اسم تاریخی خراسان را بر روی هر سه استان باقی گذاشتند.
همانطور که در بالا اشاره شد از تاکتیک‌ها و سیاست‌های استعماری اشغالگران ایرانی فارسیزه کردن مکان‌ها ،شهر ها می‌باشد سیستم شونیسم اشغالگر علاوه بر تجزیه و تکه تکه کردن آزربایجان جنوبی در استانهایی با اسامی مختلف چون آذربایجانشرقی وآذربایجانغربی و همدان و زنجان و مرکزی و اخیرا اردبیل و اعطای بعضی قسمتهای منطقه آزربایجان جنوبی به استانهای همجوار ( گیلان ، كردستان ، كرمانشاه) به تعویض نام بعضی شهرهای آزربایجان ده‌هات و اماکن تاریخی ، خیابان، رود‌ها دریا‌ها ، سنگ ها ….. نیز اقدام کردند که از آن جمله اند
ماکی = ماکو
دیلمقان ← شاهپور←سلماس
اورمو= ارومیه ← رضائیه←اورمیه
بی کندی←بوکان
صائین قالا←شاهین دژ
سرسکند ←هشترود
قاراداغ←ارسباران
آذرشهر ← توفارقان
سولدوز←نقده
باش سوما ← صومعه علیا
آشاغی سوما ←صومعه سفلی
سئیوان←سگبان
كئچی قیران ←بزكش
بین گول ← هزاربركه
موتاللیق ← متعلق
جووه ت ← جوبند
كوشك سارای ← كشك سرای
پشتو ← پشتاب،
پینه شالوار ← شاد باد
گون دوغان ← كندوان
میو ← میاب خوجا
موجا ← خواجهمرجان
قول قاسیم ← گل قاسم
توفارقان ← آذرشهر ،دهخوارگان
قره چور ← سیاه چور
شارابخانا ← شرفخانه
كوجووار ← كجاآبا
داش آتان ← دانش آباد
بارش ← بارنج
خاروانا ← خروانق
سیدآوا ← سعیدآباد
اووشار ← افشار
سلمان كندی ← سلمان كند
ینگی جه ← نیكجه
سوماقلو ← سماق ده
تاتائوچای ← سیمین رود
قوشاچای← میاندوآب
قره گؤلی ← كج ساران
واسمیش ← باسمنج
قره سو ← سیاه چشمه
آرازبار ← ارسباران
یام ← پیام
ملیك كندی ← ملكان
آجی چای ← تلخه رود
هلاكو ← هرزند
باش بولاق ← سرچشمه
بولاق ← مهاباد
قاراچای ← سیه رود
قوروچای ← شاه آباد
دوه چی ← شتربان
انه مه ← انانق
قره سو ← سیاهاب ← سیه چشمه
قره گؤل ← سیاه گل
قیزیل اوزن ← سفیدرود
قبله بولاق ← قبله چشمه
زنگان ← زنجان
سایین قالا ← شاهین دژ
خیوه یا خیاو ←مشگین شهر
میشوو ← میشاب
ساوالان ← سبلان
قافلانتی ← قافلانكوه
خوجا ← خواجه
ساری قه یه ← سارقیه
آخماقه یه ← احمقیه
گوموش تپه ← گومشیان
گوموش قیه ← دمشقیه
سیر داغی (کوه اسرار) ← کوه سیر
ائشک داغی ← جزیره اَشک
قاراداغ← ارسباران
اوجان ← بستان آباد
ساوالان← سبلان
میدان چای← مهران رود
قارا گؤل ← سیاه استخر
سو باتان ← تازه ده
قالاجیک ← عزیز آباد
باخچاجیق ← سردارآباد
قاراخاچ ← علی آباد
تورکان اووا ← فرزانه آباد
جِیرانلی← جاریحانی
قره قره تپه ←سیاه کوه
کؤشک سارای ← کشکسرای
گون دوغان ← کندوان
گلن بَی ← گل انبر
قازان خان ← غازیان
طارم ← آب بر
زنگان ← زنجان ، قافلانتی به قافلانکوه
تیکان تپه ← تکاب
ساری داش ← سردشت ، عربلر به← پلدشت
اوچ نووا ← اشنویه
قویون داغی ← کبودان
جیغاتای چای ← زرینه رود
تاتائو چای← سیمینه رود
گادار چای ← قادر رود
یئددی گؤز ← هفت چشمه
داش دورگه به درگه سنگ
و…
شونیسم ها به نامهای ترکی در مرزهای سیاسی ایران اکتفا نکرده و نام منطقه ای در جمهوری آزربایجان شمالی یعنی آران را هم به نام کلّ جمهوری آزربایجان شمالی نسبت دادند .اوغوز تی‌وی
منبع:اسناد علنی مجلس ایران.
اوغوز تی‌وی http://oguztv.com
